Furûku’l-Usûl Adlı Risalenin Âidiyet Sorunu Üzerine Bir İnceleme Risale Şeyhülislam İbn Kemal’e mi Ait Yoksa Kazasker Manav İvaz Efendi’ye mi?

Abstract

Furûku’l-usûl, furûk edebiyatının özellikle eşbâh ve’n-nezâir kitapları içinde yer aldığı bir dönemde müstakil bir risale olarak yazılması bakımından önemli bir eserdir. Bu risale, talebelerin öğrenmelerini kolaylaştırmak üzere fıkıh usulü alanında şekil bakımından benzer, hüküm bakımından farklı kavramları özet bir şekilde kırk beş başlıkta bir araya getirmektedir. Muhammed b. Abdülaziz el-Mübârek araştırmasında risaleyle ilgili dört yazma nüsha tespit etmiştir. Bu nüshalardan ikisi İbn Kemal’e (ö. 940/1534) biri Kazasker Manav İvaz Efendi’ye (ö. 994/1586) isnad edilmiş, birinde ise müellif kaydı yer almadığı görülmüştür. O da söz konusu iki nüshadan hareketle risaleyi İbn Kemal’e nispet ederek tahkik etmiştir. Yapılan incelemede söz konusu bu dört nüshaya ilave olarak dört nüsha daha tespit edilmiştir. Bunlardan ikisinde müellif kaydı yer almazken birinde Kazasker Manav İvaz Efendi’ye ait olduğu bilgisi vardır. Böylece İvaz Efendi’ye isnad edilen nüsha sayısı ikiye çıkmıştır. Bu durumda risalenin gerçek müellifi Şeyhülislam İbn Kemal (ö. 940/1534) mi yoksa Kazasker Manav İvaz Efendi (ö. 994/1586) mi sorunu ortaya çıkmıştır. İbn Kemal, yazdığı eserler ve yaptığı hizmetlerle çağını aşan Osmanlı âlimlerinden biridir. Türkçe, Arapça ve Farsça dillerinde metin, şerh, hâşiye ve risâle olarak sayısı beş yüze kadar ulaşan eser kendisine isnad edilmektedir. Bazı eserlerde, çeşitli sebeplerle kendisine isnad edilseler de hakikatte başka müelliflere ait olduğu tesbiti söz konusu olabilmektedir. Bu risale için de böyle bir durumun olduğu söylenebilir. Zira İbn Kemal’in risalelerini bir araya toplayan mecmualarda yer almaması ve fıkıh usulüne dair eserleriyle doğrudan bir ilişkisinin olmaması ilgili eserin Kazasker Manav İvaz Efendi’ye ait olma ihtimalini güçlendirmektedir. Bu çalışma, söz konusu risalenin âidiyet sorununu inceleyerek, gerçek müellifinin kim olduğunu tespit etmeyi amaçlamaktadır.