تحقیقات علوم قرآن و حدیث (Aug 2023)
رهیافتی به انتساب کتاب تحف العقول و مؤلف آن
Abstract
تحف العقول عن آل الرسول (ص) اثر حسن بن شعبه حرانی یکی از منابع روایی اخلاقی شیعه است که دربارۀ مؤلف و زمان نگارش و خاستگاه روایات آن اقوال گوناگونی وجود دارد. برخی از علمای متأخر و پژوهشگران معاصر، مؤلف را از علمای ستودنی شیعۀ اهل حلب در قرن چهارم می‌دانند. عده ای از این دسته، وی را همان مؤلف حقائق اسرار الدین تلقی کرده اند. بعضی نیز او را فردی ناشناخته و نصیری مذهب از قرن ششم برشمرده اند. با وجود این، هویت مؤلف محل سؤال است و ابهام‌هایی وجود دارد. دستاوردهای این پژوهش نشان می‌دهد مؤلف شیعه و اهل حلب است که دست کم در قرن هشتم زیسته است. مبانی فقهی و کلامی مؤلف، باور پژوهشگران مبنی بر نصیری بودنش را نفی و شیعه بودنش را تأیید می کند. همچنین، بررسی سیر تاریخی حلب و تطبیق آن با گفتمان های حاکم بر کتاب از دلایلی است که انتساب مؤلف به حلب را تصدیق می کند. مؤلف امامی مذهب، لین الحدیث، زاهد و دنیاگریز است. او اهل البیت (ع) را خلیفۀ خدا و معصوم می داند و به بعث و عقیدۀ شیعه در جبر و اختیار باورمند است. گفتنی است شناسایی هویت مؤلف تحف العقول در تاریخ امکان‌پذیر نیست.
Keywords
