هنر و تمدن شرق (Jun 2019)
نقش سنت زیارت-تفرج در فرهنگ ایرانی با تکیه بر نمونۀ موردی بقعۀ شاه نعمت‌الله ولی
Abstract
مردم ایران همواره پیوند عمیقی با طبیعت اطراف خود داشته‌اند و منظر فرهنگی آنها نیز در ارتباط با منظر طبیعی و متأثر از آن بوده است به گونه‌ای که با بررسی اماکن مذهبی ایران به هم‌نشینی ثابت عناصر طبیعی در کنار مکان مقدس پی می‌بریم. این قبیل مناظر از کارکرد مذهبی صرف خود فراتر رفته‌اند و تعامل میان انسان و محیط، سبب ایجاد زمینه‌ای بالقوه برای عملکردهای اجتماعی و تفرجی در لوای ابعاد آیینی شده است. اصل هدفمندی در انتخاب مقصد تفرجی برای مردم ایران، آنها را بر این داشته تا فضاسازی بناهای مقدس خود را با این سنت و نقش چندعملکردی تطبیق بدهند، به گونه‌ای که می‌توان این خوانش را از ساختار و سلسله‌مراتب ورودی و حیاط‌های بقعۀ شاه نعمت‌الله ولی داشت و برای هریک از این صحن‌ها متناسب با عناصر شکل‌دهندۀ خود، نمود رفتاری و شأن متفاوتی را تعیین کرد که در ارتباط و هماهنگ با قرارداد رفتاری ناشی از سنت زیارت-تفرج است.با توجه به اهمیت مناظر فرهنگی در هویت یک ملت، حفظ و نگهداری کارکرد تفرج در کنار مزارها و بناهای مذهبی نه تنها به بقا و انتقال یک ارزش تاریخی کمک می‌کند، بلکه مانع از کمرنگ‌شدن و اضمحلال قراردادهای رفتاری‌ای می‌شود که ریشه در تاریخ و هویت آنها دارد. این نوشتار با انتخاب بقعۀ شاه نعمت‌الله ولی به عنوان نمونۀ موردی علاوه بر بررسی سنت زیارت-تفرج در میان ایرانیان، به تأثیر آن در مناظر فرهنگی می‌پردازد و سپس ویژگی‌های این بقعه و نقش عملکردی بخش‌های مختلف آن در سنت زیارت تفرج را مورد بررسی قرار می‌دهد. در ادامه مشاهدات میدانی نشان می‌دهد چگونه به علت تغییر ارزش‌های اجتماعی و قوانین جدید در برخورد با اماکن مذهبی، تداوم این سنت با مشکل مواجه شده و تغییر برخورد با این قرارگاه رفتاری موجب تبدیل این سنت دیرینه به یک ضد ارزش شده است.
Keywords
