Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (Dec 2013)
Ebu Hayyan’a Göre Cümlenin İrabı ve Gramer Kurallarının Anlama Etkisi Bakara Suresi Tefsiri Örneği
Abstract
Kuran-ı Kerim’in tilavetinde pek çok okuma ve telaffuz hatası yapılmaktadır. Arapça gramerin çıkış noktası da bu hatalara dayanmaktadır. Çünkü Arapça bir irap dilidir, kelime sonundaki harekeler anlamı belirleyici niteliğe sahiptir. Bundan dolayı eski gramerciler kelimelerin irabını önemsediler. Özellikle yeni kelimelerin türetilmesi konusunda zihinsel süreçleri ve anlamın oluşum aşamaları- nı dikkate aldılar. Arapça gramerindeki kurallar belirlenirken doğru konuşmalardan esinlendiler. Bu dayanak, Arapçada Amil Nazariyesi diye adlandırıldı. Bu nazariyeye dayananlar, mananın kaynağını göz önünde bulundurdular ve cümlelerin yapısını önemsediler. Buna yönelik ilk bilgiler Sübeyh’in (Ölümü 180 H.) “El-Kitab” adlı eserinde yer almaktadır. En eski yorumlar ve cümlenin düzenlemeleri ise, Ferra (Ölümü 207 H.) tarafından yapılmıştır. Bu gelişim asırlar boyunca devam etti ve nihayetinde Hicri 8. Yüzyılda olgunlaştı. Yine bu devirde cümleye özgü yeni yayınlar ortaya çıktı. Örneğin Muradi’nin (Ölümü 749) “Risaletün Fi Cümeli’l-İrab”, İbn-i Hişam’ın (Ölümü 761 H.) Muğni’l-Lebid ve Şehabeddin el-Asbahi el-Gunnebi’nin (Ölümü 776 H.) “Kitab-ı’l-Hulal Fi’l-Kelēmi ela’lCumel” gibi. Bu araştırmada cümle irabı konusunda kendisine daha önce baş- vurulan, ana kaynak niteliğindeki kitaplarda yer alan cümle irabı uygulamalarını esas almaktadır. Bu yüzden Ebu Hayyan enNahvi’nin (Ölümü 745 H.) Tefsire’l-Bahri’l Muhit adlı eserindeki örnekler ve açıklamalar doğru kabul edilmiş ve onlara uygun açıklamalarda bulunulmuştur. Ayrıca sunulan örneklerde cümlelerin irabı ve anlama etkisi üzerinde durulmuş ve açıklanması gerekli görülen tüm noktalara ek örneklemeler yapılmasına özen gösterilmiştir. Bu çalışma, cümlenin irabtaki yerine ve irabın anlam üzerindeki etkisine vurgu yapmasının yanında Ebu Hayyan’nın cümlenin irabına yönelik görüşlerini, Ferra’nın cümle üzerinde gerçekleştirdiği ilk istilahları vb. göstermesi bakımından önemlidir. Ayrıca anlamın cümlenin irabına göre şekillendiğini, yüzyıllardır gramercilerin irab konusuna ilgi gösterdiğini ortaya koymuştur. Ayrıca ayeti kerimelerin doğru anlaşılmasının doğru irab ve kıraat gerektirdiği sonucuna varmıştır. Bu gerçekleştirmek için de Amil Nazariyesine dayanmalı ve semantik açıdan yaklaşarak anlamın yönünün tespit edilmesi gereklidir.
