Islām va ̒ulūm-i ijtimā̒ī (Mar 2022)
تحلیل و نقد بازتاب گفتمان علوم انسانی اسلامی در کتابهای جامعه‌شناسی متوسطه
Abstract
در جمهوری اسلامی ایران، علوم انسانی اسلامی، بهمنزله یک «پارادایم»، با حمایت نیروهای مذهبی وفادار به حاکمیت در حال تبدیلشدن به یک «گفتمان» است. یکی از نهادهایی که در معرض ترویج گفتمان یاد شده قرار گرفته، آموزش و پرورش است. در سالهای اخیر با تغییرات در کتب مدارس، بهخصوص رشته علوم انسانی، تلاش زیادی برای نهادینه کردن علوم انسانی اسلامی و تبدیل آن به گفتمان مسلط در این کتاب‌ها شده است. از قرائن چنین برمیآید که از میان آثار مربوط به دانشآموزان دبیرستان در رشته علوم انسانی، کتب جامعه‌شناسی این رشته تأثیر قابلملاحظهای از این گفتمان را داشته است. در این کتب با نقد هستیشناسی، معرفت‌شناسی و روششناسی حاکم بر جامعه غربی، اصول هستیشناسی، معرفت‌شناسی و روششناسی علوم انسانی اسلامی مطرح شده است. هدف از این پژوهش آن است که با بهرهگیری از روش تحلیل گفتمان انتقادی «تئون ون‌دایک»، بازتاب این گفتمان در کتاب جامعه‌شناسی رشته علوم انسانی تحلیل و نقد شود. ازاین‌رو، تحقیق حاضر از نوع توصیفی−تحلیلی با رویکرد گفتمانی است که بهصورت تحلیل محتوا انجام خواهد شد. یافتههای تحقیق بیانگر آن است که براساس چارچوب نظری ون‌دایک، نویسندگان کتابهای جامعه‌شناسی مقطع متوسطه، مطالب کتب را بر پایۀ رویکرد ایدئولوژیک تنظیم کرده‌اند. ازاین‌رو، مؤلفههای مورد نظر ون‌دایک مانند تعمیمدهی، استناد و استفاده از اشارات ضمنی، آشکارسازی، کاربرد عبارتهای منفی و بهویژه قطببندی و غیریتسازی نظیر «رهیافت معنوی‌گرایانه در مقابل رهیافت مادیگرایانه»، «انسان غربی در برابر انسان الهی» و «لیبرال دموکراسی در برابر مردمسالاری» در جاهای مختلف این کتب قابل مشاهده است.
Keywords
