İlahiyat Tetkikleri Dergisi (Jun 2021)
Cerh-Ta’dîl’e Karşı Gıybet Eleştirisinin Tarihî Süreci
Abstract
Hadis tarihinde hadislerin sıhhatlerini tespit amacıyla ilk asırdan itibaren uygulanmaya başlanan cerh-ta’dîl sisteminin işleyişi için râvîler hakkında inceleme yapmak gerekmektedir. Ancak hadis kaynaklarında rical tenkidinin sistematik olarak başladığı zamanlardan itibaren münekkid âlimlere, gıybet ettikleri gerekçesiyle eleştiri yöneltildiğine dair bazı bilgiler nakledilmektedir. Nitekim Hicrî İkinci asrın ilk yarısından itibaren en yoğun gıybet eleştirisinin düzenli cerh-ta’dil faaliyetleri sebebiyle Şu‘be b. el-Haccâc (öl. 160/776) özelinde yoğunlaştığı görülmekte ise de sonraki yıllarda diğer münekkid muhaddislerde de bu tenkidin örneklerine rastlanmaktadır. Öte yandan münekkidlerin bu tür eleştirilere muhatabın durumuna göre farklı tepkiler verdiği de dikkat çekmektedir. Ayrıca muhaddislere yöneltilen tepkilerin onlar üzerinde bazı etkilerinin olduğu da gözükmektedir. Bu çalışma hadis eserleri başta olmak üzere tarih, usûl, ricâl ve tabakât kaynaklarındaki bilgilerin sistematik analizi ile hadis tarihi boyunca tenkidlerin doğuşu, tarihsel süreci, muhataplarını ve muhaddisler üzerindeki etkilerini ortaya koymayı amaçlamaktadır.
Keywords
