Beyhakî’nin es-Sünenü’s-sağîr’i Müstakil mi Muhtasar Bir Eser mi?

Abstract

Muhtasar eserler, İslâmî ilimlerde telif edilen kitapların içinde önemli bir yer teşkil etmektedir. Hicrî üçüncü asırdan itibaren ortaya çıkmaya başlanan muhtasar edebiyatının etrafında zamanla geniş bir literatür oluşmuştur. Bu türün hadis ilminde de örneklerini çokça görmek mümkündür. Nitekim Kütüb-i Sitte gibi başta temel hadis kaynakları olmak üzere bu ilmin çeşitli alanlarındaki eserler üzerine birçok âlim tarafından muhtasar kitaplar telif edilmiştir. Yaşadığı zamanın önde gelen muhaddislerinden Beyhakî (öl. 458/1066), kendi eserleri üzerine muhtasarlar yazdığı gibi başkaları da onun es-Sünenü’l-kebîr, Şu’abu’l-îmân, el-Hilâfiyyât gibi hacimli kitaplarını ihtisar etmişlerdir. Çalışmanın konusu, Beyhakî’nin es-Sünenü’s-sağîr’inin telif türü açısından hangisine dâhil olabileceğinin belirlenmesidir. Çünkü bu esere muhakkikleri tarafından yazılan mukaddimelerde es-Sünenü’s-sağîr ile es-Sünenü’l-kebîr arasında Beyhakî’nin diğer eserleri dikkate alınmadan bir karşılaştırma yapılmakta, araştırmanın sonucunda deliller sıralanarak iki kitabın birbirinden farklı olduğu ifade edilmekte ve es-Sünenü’s-sağîr hakkında müstakil bir eser denilmektedir. Genellikle es-Sünenü’l-kebîr’in muhtasarı şeklinde algılanan ve hakkında detaylı herhangi bir araştırmanın bulunmadığı es-Sünenü’s-sağîr’in telif türünün doğru bir şekilde belirlenmesi, makalenin önemini ortaya çıkaracaktır. Çalışmanın amacı, Beyhakî’nin bütün eserlerini dikkate alarak es-Sünenü’s-sağîr’in muhtasar mı yoksa müstakil bir eser mi olduğunun tespitidir. Bunun için es-Sünenü’s-sağîr’deki her bir hadis ya da bilgi, Beyhakî’nin elimizde bulunan kitaplarında taranarak onlarda geçip geçmediği araştırılmıştır. Bu incelemenin akabinde şu sonuçlara varılmıştır: Beyhakî, kitabının girişinde mükellefin bilmesi gereken itikâdî ve fıkhî konulara dair iki muhtasar esere yani el-İ’tikâd ve’l-hidâye ile es-Sünenü’s-sağîr’e işaret etmektedir. es-Sünenü’l-kebîr ile arasında ciddî bir benzerlik bulunan es-Sünenü’s-sağîr’deki rivayetlerden bazıları, bu eserden farklı bir tarikle nakledilmektedir. Hatta es-Sünenü’s-sağîr’de nakledilip es-Sünenü’l-kebîr’de farklı senedle aktarılan ve onda olmayan hadislerin çoğunluğu, Ma’rifetü’s-sünen ve’l-âsâr, Şu’abu’l-îmân, el-Hilâfiyyât gibi diğer eserlerinde aynı şekilde rivayet edilmektedir. Böyle olsa da es-Sünenü’s-sağîr’de nakledilen ancak aynı senedle ve hiçbir şekilde Beyhakî’nin matbu kitaplarında bulunmayan rivayetler de yer almaktadır. Buna göre es-Sünenü’s-sağîr hakkında “Beyhakî’nin kendi eserlerinden ve sahip olduğu rivayetlerden istifade ederek ihtisâr yöntemiyle telif ettiği özgün bir muhtasar eser” denilebilir.