پرورش رهبران فردا از طریق رویکرد یادگیری مشارکتی: یک مطالعه فراترکیب در مدارس ابتدایی

Abstract

هدف: دانش‌آموزان امروز، رهبران فردا هستند که مدیریت و برنامه‌ریزی نظام‌های بزرگ و‌ کوچک‌ اقتصادی، صنعتی، اجتماعی، فرهنگی و آموزشی را بر عهده می‌گیرند. از این رو کلاس‌های درس در مقاطع مختلف تحصیلی –به‌ویژه مقطع ابتدایی- می‌توانند تبدیل به فرصت‌های بی نظیری برای تمرین مهارت‌های رهبری در دانش‌آموزان شوند. علی‌رغم اینکه رویکردهای فعال یاددهی-یادگیری نظیر یادگیری مشارکتی می‌توانند نقش قابل توجهی در پرورش این مهارت‌ها داشته باشند، مرور ادبیات نشان می‌دهد که این موضوع کمتر مورد بررسی قرار گرفته است. این شکاف تحقیقاتی زمینه شکل‌گیری پژوهش حاضر را فراهم ساخت. در واقع مطالعه حاضر با هدف شناسایی عناصر و فرایند یادگیری مشارکتی به‌منظور پرورش مهارت‌های رهبری در کودکان دبستانی انجام‌ شد. یادگیری مشارکتی که براساس نظریه همبستگی متقابل اجتماعی شکل‌گرفته است، دارای پنج عنصر اساسی است: وابستگی درونی مثبت، مسئولیت‌پذیری، مهارت‌های بین فردی، تعامل رو‌در رو و‌ پردازش گروهی. با اتکا به این پشتوانه نظری می‌توان گفت یادگیری مشارکتی رویکردی است که در حین اجرای آن دانش‌آموزان ‌در قالب گروه‌های کوچک ناهمگون برای رسیدن به هدف مشترک با هم کار می‌کنند و از طریق تبادل افکار و‌ ایده‌ها سعی می‌کنند یادگیری خود و‌ دیگران را به حداکثر برسانند.مواد و روش‌ها: مطالعه حاضر با رویکرد چندروشی یعنی استفاده از فراترکیب و گروه‌های کانونی انجام‌شده است. سی و نه مطالعه در زمینه عناصر یادگیری مشارکتی و 27 مطالعه در زمینه فرایند یادگیری مشارکتی طی سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۲ با استفاده از روش سندلوسکی و باروسو مورد بررسی قرار گرفتند. به این معنا که پس از تدوین ‌سوالات پژوهش، منابع به‌صورت نظام مند بررسی گردیده و مقالات مناسب براساس معیارهای تعیین شده انتخاب شدند. سپس داده‌ها استخراج گردیده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار Atlas-ti کدگذاری شدند. به‌منظور تکمیل، اصلاح و رواسازی داده‌ها از روش گروه‌های کانونی استفاده شد و سپس داده‌ها در قالب یافته‌های پژوهش ارائه شدند.بحث و نتیجه‌گیری: نتایج نشان داد از میان‌ پنج عنصر اساسی یادگیری مشارکتی، چهار عنصر به‌طور واضحی مهارت‌های رهبری را در دانش‌آموزان دوره‌ ابتدایی تقویت می‌کنند. اولین عنصر وابستگی درونی مثبت و متقابل است که به‌عنوان یکی از عناصر یادگیری مشارکتی مهارت‌هایی نظیر گوش دادن، احترام به دیگران، همکاری، ارتباط، مقبولیت و همدلی را تقویت می‌کند. مسئولیت‌پذیری به‌عنوان دومین عنصر کلیدی، مهارت اعتمادبه‌نفس، عزت‌نفس، احترام به حقوق دیگران و پاسخگویی را بهبود می‌بخشد. مهارت‌ بین‌فردی به‌عنوان سومین عنصر یادگیری مشارکتی در توسعه مهارت‌های تعاملی و ارتباطی مؤثر است و مهارت حل مسئله، حل تعارض، خلاصه‌نویسی، مدیریت زمان، بیان افکار به روشنی، هدایت و هوشیاری گروهی را در دانش‌آموزان تقویت می‌‌کند. نتایج هم‌چنین نشان داد که تعامل به‌عنوان چهارمین عنصر یادگیری مشارکتی مهارت برقراری ارتباط و حل مسئله را در دانش‌آموزان بهبود می‌بخشد. اصطلاح هوشیاری گروهی در مطالعات مرتبط با یادگیری مشارکتی کمتر به کار رفته است. این واژه ارتباط نزدیکی با پنجمین عنصر یادگیری مشارکتی یعنی پردازش گروهی، دارد. در فرآیند اجرای رویکرد یادگیری مشارکتی معلم و دانش‌آموز نقش کلیدی دارند و از طریق آمادگی، برنامه‌ریزی، اجرا و ارزشیابی، می‌توانند زمینه پرورش مهارت‌های رهبری در دانش‌آموزان را فراهم سازند. نتایج حاکی از برجسته بودن برخی از مهارت‌ها نظیر مسئولیت‌پذیری، مدیریت حل تعارض، یادگیری در لحظه و اعتمادبه‌نفس بود. برخی از مهارت‌ها نیز نظیر خودتوسعه‌ای، طرح مسئله و بازخورددهی ابعاد تازه‌ای از مهارت‌های رهبری را آشکار کردند و توانستند سهم قابل توجهی در توسعه دانش این حوزه ایفا کنند. نتایج این مطالعه می‌تواند سیاست‌گذاران اجتماعی را متقاعد کند تا رویکرد یادگیری مشارکتی را به‌عنوان بخش مهمی از محتوای آموزش معلمان در سرفصل دانشگاه‌ فرهنگیان و دانشگاه‌های تربیت‌ دبیر بگنجانند. نتایج می‌تواند‌ رهبران آموزشی را ترغیب کند تا از طریق توسعه حرفه‌ای معلمان زمینه اجرای مؤثر یادگیری مشارکتی را فراهم سازند. نتایج این مطالعه هم‌چنین می‌تواند‌ انگیزه معلمان را برای استفاده از یادگیری مشارکتی افزایش دهد و والدین را ترغیب کند تا در فرآیند اجرای این‌ رویکرد از معلمان حمایت کنند.

Keywords

• یادگیری مشارکتی
• کار تیمی در کلاس درس
• مدارس ابتدایی
• قابلیت‌های رهبر