تاثیر هورمون های سیتوکینین و اکسین بر عملکرد دانه و انتقال مجدد ماده خشک به دانه های ذرت (Zea mays L.) در الگوهای مختلف کاشت در شرایط شور

Abstract

مقدمه ذرت (.Zea mays L) گیاهی از خانواده غلات است و در سطح جهانی از نظر میزان تولید در دنیا در رتبه اول قرار دارد (FAO, 2013). شوری یک فاکتور مهم محدود کننده رشد و باروری گیاه است. ذرت یک گیاه زراعی نیمه حساس به شوری است (Turan et al., 2009). الگوی کاشت بوته­ها یک فاتور مهم در بهبود عملکرد گیاهان می­باشد. روش­های کاشت در شرایط شور با روش­های متداول کاشت در شرایط غیر شور متفاوت می­باشد. سیتوکینین (Rajala and Peltonen-saninio, 2001) و اکسین (Jung and Park, 2011) نقش مهمی در تحمل گیاهان به شوری دارند و باعث بهبود رشد و نمو گیاهان در شرایط شوری می­شوند. ولی اطلاعات کمی در خصوص رابطه بین تحمل شوری و سطوح و سیتوکینین اکسین در گیاهان وجود دارد. لذا هدف از اجرای این تحقیق بررسی تاثیر هورمون‌های سیتوکینین و اکسین بر عملکرد و انتقال مجدد ماده خشک به دانه­ های ذرت در الگوهای مختلف کاشت در شرایط شور بود. مواد و روش­ها این آزمایش در سال 1392 در ایستگاه تحقیقاتی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی بوشهر واقع در شهرستان دشتستان با عرض جغرافیایی 29 درجه و 16 دقیقه شرقی و طول جغرافیایی 51 درجه و 31 دقیقه شمالی واقع شده و ارتفاع از سطح دریا برابر با 70 متر اجرا شد. آماده‌سازی زمین با انجام عملیات شخم در اردیبهشت و دو دیسک عمود برهم و ایجاد جوی‌پشته‌هایی به فاصله 75 سانتی‌متر با فاروئر در مرداد انجام شد. هرکرت شامل 5 ردیف کاشت با فاصله 75 سانتی­متر بود. طرح آزمایشی مورد استفاده طرح اسپلیت فاکتوریل در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار بود. الگوی کاشت (یک ردیف روی پشته، دو ردیف طرفین پشته به صورت زیگزاگ و یک ردیف کف فارو) به عنوان فاکتور اصلی و مصرف یا عدم مصرف تنظیم کننده (عدم مصرف، مصرف سیتوکینین در مرحله V8-V10 و مصرف اکسین در زمان ظهور ابریشم) در کرت‌های فرعی بررسی گردید. هدایت الکتریکی عصاره اشباع خاک برابر با 5.2 و آب مزرعه برابر با 4 دسی‌زیمنس بر متر بود. سیتوکینین (بنزیل آدنین، مرک) و اکسین ( ایندول بوتریک اسید، مرک) به ترتیب با غلظت 50 و 10 میلی­گرم در لیتر در هنگام غروب آفتاب محلول­پاشی شدند. برای اندازه‌گیری صفات ارتفاع بوته، طول بلال، قطر بلال، تعداد دانه در ردیف، تعداد ردیف بلال و وزن هزار دانه 10 بوته به طور تصادفی در هر کرت انتخاب شد. برداشت نهایی بعد از حذف حاشیه‌ها، از 3 ردیف وسط و سطح 9 مترمربع در هر کرت انجام شد و پس از جدا کردن دانه از بلال به وسیله دستگاه شیلر، عملکرد دانه بر اساس رطوبت 14 درصد محاسبه گردید. برای انجام محاسبات آماری از نرم‌افزار SAS Ver. 9.1 و برای رسم نمودارها از نرم‌افزار Excel استفاده شد. مقایسه میانگین تیمارها به روش چند دامنه­ای دانکن اجام شد. یافته­ ها نتایج نشان داد که الگو‌های مختلف کاشت از نظر میزان، کارایی و سهم انتقال مجدد و فتوسنتز جاری، عملکرد بیولوژیک، وزن هزار دانه، عملکرد دانه و شاخص برداشت تفاوت معنی‌داری داشتند. از نظر زمان مصرف سیتوکینین بیشترین میزان و سهم انتقال مجدد مربوط به تیمار عدم مصرف سیتوکینین بود و بیشترین کارایی و سهم فتوسنتز جاری به زمان مصرف 8 تا 10 برگی اختصاص داشت. همچنین بیشترین میزان و سهم انتقال مجدد، میزان فتوسنتز جاری، وزن هزار دانه، عملکرد دانه و شاخص برداشت با مصرف اکسین در زمان ظهور ابریشم بدست آمد و بیشترین سهم فتوسنتز جاری و عملکرد بیولوژیک به تیمار عدم مصرف سیتوکینین اختصاص داشت. اثبات شده است که سیتوکینین و اکسین در تقسیم سلولی آندوسپرم در مرحله پر شدن دانه نقش دارند. از این رو این هورمون­ها می­توانند در تعیین ظرفیت دانه (اندازه مقصد) برای تجمع کربوهیدرات­ها تأثیر گذار باشند (Koocheki and Sarmadnia, 2012). مشخص شده است که اکسین در انقال و تجمع کربوهیدرات­ها در دانه­ ها نقش دارد (Darussalam Cole and Patrick, 1998). اعتقاد بر این است که اکسین و سیتوکینین در تنظیم قدرت مقصد از طریق افزایش تقسیم و بزرگ شدن سلول­های آندوسپرم و یا کنترل انتقال آسیمیلات­ها به مقصد موثر هستند (Kaya et al., 2010). نتیجه­ گیری به طور کلی نتیجه­ گیری شد که با الگوی کاشت کف فارو و مصرف سیتوکینین در زمان 8 تا 10 برگی (50 میلی­گرم در لیتر) و مصرف اکسین در زمان ظهور ابریشم (10 میلی­گرم در لیتر) اثرات شوری بر گیاه کاهش یافته و بیشترین عملکرد دانه حاصل شد. به دلیل کاهش تجمع نمک در الگوی کاشت کف فارو در مقایسه با الگوی کاشت یک ردیفه، الگوی کاشت کف فارو می­تواند در مناطق شور و نیمه شور جهت کاشت گیاه مورد استفاده قرار بگیرد.

Keywords

• ظهور ابریشم
• کارایی انتقال مجدد
• کف فارو
• مرحله رشد