Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi (Jul 2023)
NASREDDİN HOCA FIKRALARINDA AHİLİK DEĞERLERİNİN İZLERİ
Abstract
13. yüzyıl ve devam eden birkaç yüzyıl; Anadolu’nun siyasî, sosyal ve ekonomik yönden kargaşaların, toplumsal çatışmaların yoğun olarak görüldüğü bir zaman dilimidir. İktidar mücadelelerin şiddetle devam ettiği bu zaman diliminde Anadolu halkı çaresizlik ve umutsuzluk içerisinde kendi kabuğuna çekilmiş ve Türkmen dervişlerinin etrafında toplanmaya başlamışlardır. Edebiyat ve kültür hayatının da yabancı kültürlerin etkisi altında fakirleştiği bu zamanda tasavvufi cereyanların ve sözlü edebiyat geleneğinin arttığı görülmektedir. Arapça ve Farsça kaynaklara vakıf olamayan veya sınırlı sayıdaki Türkçe eserlere ulaşamayan halk kendi diliyle ve sözlü gelenekte devam eden halk edebiyatı ürünleri ile okuma ve dinleme ihtiyacını karşılamaya çalışmış ve buradan öğrendikleriyle de toplumsal çöküntü halini yaşayan Selçuklu toplumu, adeta bir moral deposu olarak devrin önemli bir bilge tipini temsil eden Nasreddin Hoca fıkralarına sarılmıştır. Büyük bir bilge olarak karşımıza çıkan Nasreddin Hoca fıkralarında toplumu sosyal, kültürel, siyasî ve ekonomik yönden adeta yeniden imar etmeye çalışmış ve içinde yaşadıkları ruhsal çöküntüyü gülmece penceresinden gidermeye çalışmışlardır. Hoca sadece bir gülmece ustası olmasının ötesinde sorunlara bulduğu pratik cevaplarla yüzyılların ötesinden günümüze kadar gelebilmeyi başarmış büyük bir değerdir. Onun fıkralarında toplumun aksayan her yönüyle ilgili çözümler bulunmaktadır. Bu konular içerisinde özellikle belirli sanat ve meslek gruplarından insanların gözünden ticari hayatla ilgili verdiği mesajlarla topluma bir rehber ve öğretmen görevi görmüş ve bu yüzyıldaki büyük bir toplumsal oluşum olan Ahilik Kurumunun temel değerlerini topluma yerleştirmeyi amaçlamıştır. Nasreddin Hoca fıkralarıyla ilgili pek çok metin yayımı arasından belirli kriterleri gözeterek fıkralar seçilmiştir. Burada fıkraların Nasreddin Hoca'ya ait olup olmadığından ziyade Nasreddin Hoca geleneğinde anlatılıp anlatılmadığı esas alınmıştır. Bu makalede Hoca’nın seçilmiş fıkralarında; Ahilik teşkilatının temel değerlerinin ele alınması amaçlanmıştır.
