Eskiyeni (Mar 2019)
Arap Dilinde Çevirinin Epistemolojik Değeri
Abstract
Epistemoloji, bilginin ortaya çıkışı, doğası, kaynağı ve sınırları gibi temel problemlere çözüm arar. Çeviri işlemi, çeviri süreçleri açısından bakıldı-ğında, bilgi üretmek olduğu açık seçiktir. Çevirmen de bilgi üreticisi rolünü üstlenmektedir. Yapılan çevirilerin inanç düzeyinde olmasının anlamı, epis-temolojik değerinin olmadığı gibi çeviri hizmetlerinin sunulduğu müşteri memnuniyeti de sağlanamaz. “Arap Dilinde Çevirinin Epistemolojik Değe-ri” tezine ilişkin yapılan araştırmada Gazi Üniversitesi Arapça Öğretmenli-ği Bölümünde çeviri derslerine katılan 104 öğrenciye çeviriye ilişkin toplam 14 soru yöneltilmiştir. Sorulara ilişkin yapılan istatistiki değerlendirme so-nucunda çeviri kuram ve stratejileri uygun çevirilerinin % oranları; çeviri alanları, kısaltmalar, cümle içerisinde yan anlamlara gelen sözcüklerin an-lamlandırılmasında hangi metot veya tekniklerin kullanıldığı, çeviri türleri, edebiyat, ekonomi, siyasal amaçlı metinlerin çevirisi, eş dizim çevirileri gi-bi konularda çevirinin epistemolojik değeri grafiklerle gösterilmektedir. Araştırmanın sonucunda çevirinin epistemolojik problemlerine ilişkin so-runların çözümünde; denek öğrenciler için çeviri ders müfredatındaki çevi-ri türlerinin daha açık, anlaşılır, uygulamalı ve sonuçlarının izlenebilir ve ölçülebilir olması gibi çeşitli hususlarda önerilerde bulunulmaktadır.Özet: Gazi Üniversitesi Arap Dili Eğitimi lisans öğrencilerinin, çeviri eği-timi derslerinde çevirinin temel kavram ve tanımlarını, kuram ve stratejile-rini, kaynak ve hedef dili kullanma, metin çözümleme gibi konularda yetiş-tirilmesi hedeflenmektedir.Bizler, lisans öğrencilerinin çeviri eğitiminde öğrendiklerini, hangi düzeyde ve nasıl bir çeviri yaptıkları konusunda “Arap Dilinde Çevirinin Epistemo-lojik Değeri” adlı bir araştırma yapılması gerektiği, kanaatindeyiz. “Epis-temolojik Değer” kavramının anlamı, önemi, çevirideki uygulaması, çeviriyi değerlendirmede bir yaklaşım olarak kabul edilebilirliği, Lisans öğrencile-rinin çeviri eğitiminde öğrendikleri bilgi ve becerilerin çeviri süreçlerine yansıma oranları, çevirinin doğruluğu, yeterliliği, güvenilirliği gibi hususlar, araştırmamızın amaç ve kapsamını oluşturmaktadır.Bilindiği üzere, “Epistemoloji, felsefenin bir dalı olarak bilgi problemleri üzerinde çalışmaktadır. Epistemoloji, bilginin ortaya çıkışı, doğası, kaynağı ve sınırları gibi temel problemlere çözüm arar.” Çeviri işlemi veya süreçle-rine epistemolojik açıdan bakıldığında, çeviri bilgi aktarımı olarak da ta-nımlanabilir. Bilgiyi aktaran ise çevirmendir. Çevirmen, çeviride önemli bir rol üstlenir. Çevirmenin eğitimi ve yetiştirilmesi, çevirinin epistemolojik değerini etkiler. Lisans öğrencilerinin çeviri eğitimi, epistemolojik açıdan göz ardı edilemez.Çevirmenin profesyonel veya amatör olmasına bakılmaksızın çevirmenin doğru çeviri yaptığına inanabilirsiniz. Örneğin, “Gazi Üniversitesi Arap Di-li Eğitimi lisans öğrencileri, çeviri yapmayı biliyor. Biz, bunların doğru çe-viri yaptıklarına inanıyoruz.” önermesindeki inanç sözcüğünün verilerle desteklenmesi gerektiğine, inanıyoruz.Aydınlanma çağından önce herkes, dünyanın hareketsiz olduğuna inanı-yordu. Fakat inanılan bu önermenin daha sonra yanlış olduğu ispat edildi. “Dünya dönmüyor.” önermesi, artık sübjektiftir. “Dünya dönüyor.” öner-mesi ise objektif inançtır. Yani, doğru bir bilgidir. Bilgi kelimesi, sadece doğrular için kullanılır. Örneğin; yarışa giren iki yarışmacıdan birisine “Ga-lip sizsiniz.” dendiğinde, bu bir kanaat veya bir inanç ifade eder. Fakat ya-rışmacının galibiyetini destekleyen bilimsel veriler mevcuttur. Diğer bir de-yişle, Epistemik anlamda “X, P’yi biliyor.” diyebilmemiz için şu üç şartın bulunması gerekir:- Doğruluk şartı: P önermesi yanlış ise, X’in P’yi bildiği söylenemez. Epis-temik anlamda bir şeyi bilmek, onun doğru olmasına bağlıdır. “Bağdat, ilim merkezi (P)dir.” önermesinde, eğer Bağdat ilim merkezi olmamış olsaydı, X’in “Ben Bağdat’ın ilim merkezi olduğunu biliyorum.” demesi, epistemik anlamda bilginin değeri yoktur.- İnanç Şartı: P’nin doğru olmasının yanında, X’in, P’nin doğru olduğuna ilişkin bir inancı olması şarttır. Böyle bir inanç sübjektif bir tutumu ifade eder. X şöyle söyleseydi:“Çevirinin doğru olduğunu biliyorum ama buna inanmıyorum.” çok garip olurdu. Doğru veya yanlış olan birçok şeye inancımız olabilir. Fakat doğru olan bir şeye inancımızın olmaması düşünülemez. Bu yüzden objektif bilgi için P’nin doğru olmasının yanında, sübjektif bir tutum ifade eden inancın-da olması gerekir.- Gerekçelendirme: X’in, P’ye inanmasını gerektiren yeterli delillerin olma-sı gerekir. Gerekçelendirme sözcüğü “haklı çıkarma, kanıtlama, delillen-dirme, nedenini belirtme” gibi anlamlara gelir. Burada gerekçelendirme sözcüğünü kullanacağım. X’in, P’ye inandığını, şüphe edilmeyecek şekilde açıklamalıdır. Öyleyse, doğru olduğuna inandığımızın, çevirinin de verilerle desteklenmesi gerekir. Bizler de lisans öğrencilerinin doğru çeviri yaptıklarına inanıyoruz. Ancak, bu sübjektif olan inancımızı kanıtlamak için bilimsel metotlarla araştırma yapmak istiyoruz.Karşılıklılık kuramına göre, “Dış dünyanın olgularına karşılık gelmeyen ifadeler hakkında doğru veya yanlış değerlendirilme yapılamaz.” Örneğin: “Ağacın dalında bir kuş var.” önermesinde: ağacın dalında kuş varsa, karşı-lıklılık kuramına göre bu doğrudur. Dalda kuş yoksa bu doğru değildir. Ay-nen bunun gibi, çeviri uzmanı “Kaynak-hedef metinleri karşılaştırması so-nucunda” çevirinin doğru olduğuna karar verirse, o çevirinin doğru olduğu-na inanılır. Bu inanç, sübjektiftir. Çünkü inancı destekleyen veriler mevcut-tur. “Arap Dilinde Çevirinin Epistemolojik Değeri” tezine ilişkin yapılan araş-tırmada Gazi Üniversitesi Yabancı Diller Ana Bilim Dalı Arap Dili Eğitimi bölümünde çeviri derslerine katılan 2. ve 3. sınıf Lisans öğrencilerinden çe-viri dersi eğitimi alan toplam 64 kişiye, 14 soruluk bir araştırma anketi ha-zırlandı. Bu soruların 7 tanesi Türkçe, 7 tanesi ise, Arapça-Türkçe çeviri so-rularıdır.Araştırma sorularıyla elde edilen bulgular:a. Lisans öğrencilerinin, çeviri kuram ve stratejilerinin farkında oldukları, ancak çeviri uygulamasında kullanamadıkları,b. AB (Avrupa Birliği), BM (Birleşmiş Milletler) ve LCV (Lütfen Acele Ce-vap Veriniz) gibi kısaltmalarda çeviri problemi yaşadıkları,c. Kaynak metin türlerine uygun kuram ve stratejileri seçemedikleri,d. Edebi metinleri daha çok tercüme ettikleri,e. Yerli yabancı çevirmenleri hakkında yeterince bilgi sahibi olmadıkları,f. Yapılan çeviriye epistemolojik açıdan bakamamaları gibi benzeri çeviri problemler yaşadıklarını, göstermektedir.Lisans öğrencilerinin yaşadıkları epistemolojik çeviri problemlerinin çö-zümü için önerilerimiz aşağıda belirtilmektedir:1. Lisan öğrencilerin ders müfredatında yer alan kuram ve stratejilerin me-tinler üzerinde yeterli uygulama yapılmalıdır.2. Çeviri derslerinde Arapça çeviri tarihi hakkında bilgi verilmelidir.3. Çeviri eğitmenlerinin eğitimine önem verilmelidir.4. Çevirinin sevdirilmesi ve çeviriden ilham alınması için öncülük edecek çeviri liderleri yetiştirilmelidir.5. Çeviri metinlerin okutulmasında önemli ve öncelikli metinler tercih edilmelidir.6. Şartların uygun olması halinde stajyer çevirmenlik için fırsat verilmelidir.7. Çeviri biliminin bilimsel yaklaşımlarına hak ettiği yeri, verilmelidir.
