بررسی خصوصیات کمی و کیفی گیاه همیشه بهار (Calendula officinalis L.) در تیمارهای متفاوت پرایمینگ بذر و کود زیستی

Abstract

سابقه و هدف: مدیریت عناصر خاک با استفاده از کودهای زیستی و پرایمینگ بذرها از ارکان کشاورزی پایدار محسـوب مـی‌شـود که می‌تواند راهبرد مناسبی در تأمین مواد غذایی سالم، سلامت محیط زیست و سلامت انسان‌ها باشد. پرایمینگ باعث کوتاه شدن زمـان کاشت تا سبز شدن و حفاظت بذرها از عوامل زنده و غیرزنده در مرحله‌ی بحرانی استقرار گیاهچه می‌شود. همچنین، این تیمار یکنواختی سبز شـدن را موجـب می‌شـود کـه منجـر بـه اسـتقرار یکنواخـت و بهبـود عملکرد محصول می‌شـوند. همچنین، یکی از راه‌های دست‌یابی به اهداف کشاورزی پایدار، استفاده از میکروارگانیسم‌هایی است که نقش مهمی در تأمین نیاز غذایی گیاهان دارند. کودهای زیستی، حاوی میکروارگانیسم‌هایی هستند، که استفاده آن‌ها روی بذر، سطح ریشه و یا داخل خاک، موجب تحریک محیط رشد ریشه یا گیاه شده و با افزایش قابلیت دسترسی مواد معدنی، باعث افزایش رشد گیاه می‌شود و از دیدگاه محیط زیستی قابل پذیرش هستند.مواد و روش‌ها: این آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان غربی در سال زراعی 1392 انجام شد. تیمارهای آزمایشی شامل پنج سطح پرایمینگ (شاهد، هیدروپرایمینگ، اسموپرایمینگ، خیساندن در آب جوش و هورمون پرایمینگ) و چهار سطح کود زیستی (شاهد، ازتوباکتر، فسفاته بارور، ازتوباکتر + فسفاته بارور) روی گیاه همیشه بهار بود. در شرایط پیش تیمار، بذرهای همیشه بهار به مدت هشت ساعت در محلولهای مختلف پرایمینگ در دمای 25 درجه سلسیوس قرار گرفتند. پس از طی شدن دوره مورد نظر، بذرها با آب مقطر شسته و روی کاغذ صافی کاملاً خشک شدند که بعد از خشک شدن بلافاصله کشت گردید. به منظور تلقیح بذرها به کود زیستی (باکتری ازتوباکتر و فسفاته بارور)، ابتدا بذرها با صمغ عربی، باکتری ازتوباکتر و فسفاته بارور به طور کامل مخلوط و به هم زده شدند تا سطح تماس صمغ عربی و باکتری با بذرها افزایش یابد.یافته‌ها: نتایج نشان داد که بیش‌ترین ارتفاع بوته (12/44 سانتی‌متر)، وزن گل (95/16 گرم در بوته)، عملکرد گل (13/339 گرم در مترمربع)، عملکرد گلبرگ (13/294 کیلوگرم در هکتار)، عملکرد دانه (13/1840 کیلوگرم در هکتار) و عملکرد اسانس (21/2 کیلوگرم در هکتار) مربوط به تیمار اثر متقابل هورمون پرایمینگ و کاربرد تلفیقی ازتوباکتر + فسفاته بارور بود. بیش‌ترین عملکرد بیولوژیک (30/5768 کیلوگرم در هکتار)، تحت تاثیر هورمون پرایمینگ و کاربرد ازتوباکتر به‌دست آمد. حداکثر شاخص برداشت دانه (43/35 درصد) در تیمار هورمون پرایمینگ و بدون کاربرد کود زیستی مشاهده شد که اختلاف معنی‎داری با تیمار ترکیبی اسموپرایمینگ و هورمون پرایمینگ تحت کاربرد کود زیستی فسفاته بارور نداشت. بیش‌ترین تعداد شاخه در بوته (15/30 عدد) مربوط به تیمار هورمون پرایمینگ و از لحاظ کود زیستی نیز بیش‌ترین تعداد شاخه در بوته (77/29 عدد) در تیمار ترکیبی ازتوباکتر + فسفاته بارور به‌دست آمد. به‌طوری که عملکرد گل، عملکرد دانه، درصد اسانس و نیز عملکرد اسانس همیشه بهار با کاربرد تلفیقی کودهای زیستی (ازتوباکتر + فسفاته بارور) تحت تاثیر هورمون پرایمینگ نسبت به سایر تیمارها، به ترتیب 52، 40، 30 و 58 درصد (در سطح احتمال 1 درصد) افزایش داشت.نتیجه‌گیری: به‌طور کلی، یافته‌های حاصل از این پژوهش نشان داد که پرایمینگ بذرهای همیشه بهار به دلیل افزایش اجزای عملکرد نسبت به تیمار شاهد (بدون پرایمینگ) برتری داشت. همچنین، کاربرد تیمار ترکیبی ازتوباکتر + فسفاته بارور عملکرد، اجزای عملکرد دانه و نیز عملکرد اسانس همیشه بهار را به طور معنی‌داری نسبت به سایر تیمارهای کودی افزایش داد. لذا با توجه به یافته‌های این تحقیق، برای افزایش و بهبود خصوصیات کمی و کیفی گیاه همیشه بهار، کاربرد توأم ازتوباکتر همراه با فسفات بارور تحت تاثیر هورمون پرایمینگ می‌تواند در راستای کشاورزی پایدار مطلوب ‌باشد.

Keywords

• ازتوباکتر
• تیمار بذر
• فسفات بارور
• عملکرد
• کشاورزی پایدار