طبقه‌بندی مخاطرات رودخانه‌های شهری (مطالعه موردی: استان مازندران، شهر نوشهر)

Abstract

ژئومورفولوژی می‌تواند با مطالعه مخاطرات رودخانه‌ای در مدیریت سیستم‌های رودخانه‌ای مشارکت نماید. در این مطالعه، رودهای شهری نوشهر مورد بررسی و طبقه‌بندی قرار گرفتند. نوشهر در شمال ایران و استان مازندران واقع شده است. در این مقاله روشی برای طبقه‌بندی مخاطرات رودخانه‌ای در مناطق شهری پیشنهاد شده است. کار در سه مرحله صورت گرفته است: 1) بازه‌های کانال بر اساس ویژگی‌های ژئومورفیک و شاخص‌های تعدیل رود تفکیک شدند. حساسیت زئومورفیک هر بازه در سه گروه زیاد، متوسط و کم تقسیم‌بندی شدند. 2) در مرحله دوم، هر بازه رودخانه‌ای بر اساس فعالیت مستقیم انسان(مدیریت) و سازه­های رودخانه‌ای تقسیم‌بندی شدند. بازه‌های رودخانه‌ای به چهار گروه A، B، C و D گروهبندی شدند. در مرحله سوم، با ترکیب مراحل قبلی (تعدیل ژئومورفیک و فعالیت انسانی) رودهای شهری به 12 طبقه تقسیم‌بندی شدند. شدت فعالیت فرایندهای ژئومورفیک هم با مقادیر 1، 2 و 3 رتبه‌بندی شدند. ظرفیت تعدیل ژئومورفیک همه بازه‌ها در گروه متوسط و کم قرار دارد. بازه‌های رودهای کورکورسر(4-1) و ماشلک (14-12) تقریباً طبیعی بوده و در گروه MD و MC قرار دارند. این کانال‌ها ظرفیت تعدیل طبیعی متوسط داشته و مداخلات حفاظتی در کمتر از 10 درصد بازه وجود دارد. بازه‌های رودخانه گردکل در طبقه LA و LB طبقه‌بندی شدند. این کانال‌ها ظرفیت تعدیل طبیعی کمی داشته و کناره‌های آن‌ها با پوشش‌های محافظ حفاظت می‌شود. پس از طبقه‌بندی رود، مخاطرات کانال‌های رودخانه‌ای شامل فرسایش، رسوب‌گذاری، فعالیت انسانی و هیدرولوژی در هر بازه مورد بررسی قرار گرفتند. در طبقه MD فرسایش غلبه داشته و در طی سیلاب فرایند تعدیل طبیعی اتفاق می‌افتد. دخالت‌های انسانی مشاهده‌شده در این بازه‌ها شامل اشغال دشت سیلابی، انباشت نخاله‌های شهری و برداشت رسوب از بستر رود می‌شود. در طبقات LA و LB در همه بازه‌ها اشکال رسوب‌گذاری دیده می‌شود. رسوب‌گذاری موجب کاهش ظرفیت کانال و خروج سیل از بالای تراس­های آبرفتی شده که موجب ایجاد خسارت به مناطق شهری شده است.

Keywords

• مخاطرات رودخانه ای
• رودهای شهری
• طبقه بندی رود
• نوشهر
• مازندران