تغییرپذیری فرم‌های اصلی و ثانویه هوموس در مقیاس محلی در رابطه با شاخص‌های مورفومتری

Abstract

سابقه و هدف: فرم‌ هوموس خاک تحت تأثیر عوامل زیستی مانند نوع پوشش گیاهی و موجودات خاک بر روی عوامل غیر زیستی مانند اقلیم، توپوگرافی و سنگ‌بستر تکامل می‌یابد؛ بنابراین شاخص مهمی در جنگل است. پژوهش‌ها نشان داده که تغییرات ارتفاع از سطح دریا تأثیر معنی‌داری بر تغییرات فرم هوموس دارد لیکن رابطه آن با تغییرات متغیرهای مرتبط با ریخت‌شناسی توپوگرافی مبهم است. این پژوهش باهدف تعیین رابطه شاخص‌های مورفومتری توپوگرافی با تغییرات فرم‌های هوموس در مقیاس محلی انجام شد.مواد و روش‌ها: در شیب یک گرادیان ارتفاعی 200 تا 1000 متری با استفاده از 510 پروفیل هوموس، فرم‌های اصلی و ثانویه هوموس با استفاده از طبقه‌بندی فرم‌های هوموس خشکی‌زی تروفرم (مناسب برای جنگل‌های کوهستانی معتدله) به روش طبقه‌بندی اروپایی در مساحت 1700 هکتار از سری اول جنگل شصت کلاته تعیین شد. مشخصه‌های اولیه و ثانویه توپوگرافی از مدل رقومی زمین باقدرت تفکیک مکانی 10 متر به دست آمد. از آنالیز تشخیص و رگرسیون برای تعیین روابط استفاده شد.یافته‌ها: نتایج نشان داد طبقه‌بندی منطقه به دو حد ارتفاعی پایین‌بند کمتر از 599 متر و میان‌بند بالاتر از 600 متر باعث افزایش ضریب صحت کلی برای فرم هوموس اصلی به ترتیب 55 و 14 درصد و برای فرم هوموس ثانویه 83 و 58 درصد خواهد شد. ضریب کاپا نیز برای فرم هوموس اصلی دو منطقه پایین‌بند و میان‌بند به ترتیب 112 و 49 درصد افزایش یافت. در پایین‌بند فراوانی فرم هوموس اصلی مول بیشتر بود حال‌آنکه دو فرم هوموس اصلی مودر و آمفی در میان‌بند فراوانی بیشتری داشتند. تغییرات فرم‌های هوموس ثانویه نشان داد که در پایین‌بند فراوانی یومول بیشترین است، حال‌آنکه یومودر در میان‌بند بیشترین فراوانی را داشت. درمجموع فراوانی فرم‌های هوموس یوماکروآمفی، یومزوآمفی و لپتوآمفی در میان‌بند بیشتر از پایین‌بند بود. برخلاف یافته‌های پژوهشی قبلی مشخص شد ارتفاع از سطح دریا ارتباط منفی با تغییرات فرم هوموس اصلی و ثانویه در میان‌بند دارد حال‌آنکه ارتباط مثبتی در پایین‌بند داشت و البته ارتباط شیب برعکس آن بر تغییرات فرم‌های هوموس اثر می‌گذارد. رابطه انحنای نیمرخی و انحنای مسطح با فرم هوموس اصلی و ثانویه در پایین‌بند و میان‌بند مثبت بود؛ به دیگر سخن با افزایش تقعر دامنه در جهت شیب و تحدب دامنه عمود بر شیب تمامی افق‌های دیفرانسیل هوموس حضور خواهند داشت و باعث تشکیل ساختمان خاکدانه بزرگ زیستی در افق نیمه آلی Ah خواهد شد که حضور یومول و لپتوآمفی را توضیح می‌دهد. شاخص رطوبت توپوگرافی نیز در پایین‌بند و میان‌بند رابطه مثبتی با تغییرات فرم‌های هوموس اصلی و ثانویه داشت که نشان می‌دهد با افزایش رطوبت خاک که ناشی از محتوای ماده آلی بیشتری در افق‌های سطحی خاک است، فرم هوموس اصلی به‌طرف مودر تمایل خواهد یافت.نتیجه‌گیری: ارتباط تغییرات فرم‌های هوموس اصلی و ثانویه با شاخص‌های مورفومتری نشان داد که روند تغییرات ارتفاع از سطح دریا و شیب با تغییرات فرم‌های هوموس در پایین‌بند و میان‌بند به‌صورت یکسان نیست و عکس همدیگر است که تأکید می‌نماید در بررسی‌هایی با مقیاس محلی توجه به جزئیات نتایج را دقیق‌تر خواهد نمود. از بین مشخصه‌های ثانویه شاخص رطوبت توپوگرافی به‌عنوان متغیری اثرگذار بر تغییرات فرم‌های هوموس معرفی شد. وضعیت تحدب و تقعر دامنه می‌تواند با تغییر بر دخل‌وخرج آب، رطوبت و زهکشی افق نیمه آلی Ah تغییرات معنی‌داری بر فرم‌های هوموس اصلی و ثانویه داشته باشد.

Keywords

• شاخص‌ مورفومتری
• فرم هوموس
• ارتفاع از سطح دریا
• مشخصه‌ توپوگرافی
• شاخص رطوبت