روش‌شناسی علوم اجتماعی در اسلام با نگاهی به دیدگاه مسعود العالم چودهاری

Abstract

هدف این مقاله طرح مؤلفه‌های اساسی روش‌شناسی علوم اجتماعی در اسلام است. به این منظور، با بهره‌گیری از روش اسنادی و در قالب مقایسة تطبیقی، دیدگاه‌های اندیشمندان غرب (کوهن و پوپر) و مسلمان (چودهاری) مقایسه می‌شود تا بتوان به چگونگی سلسله‌مراتب معرفتی، بر اساس جهان‌بینی اسلامی دست یافت. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که جهان‌بینی اسلامی ماهیتاً توحیدی است؛ در حالی که اندیشة غربی مبانی دوگانه‌انگارانه دارد. انسان در جهان‌بینی اسلامی، بر اساس دانش الهی (لوح محفوظ) و با تکیه بر دو جنبه از توانایی‌های خود، یعنی عقلانیت و خلاقیت، جهان اجتماعی را می‌سازد. نظریه‌ای در این مسیر «اسلامی» است که جهان‌بینی آن را بازبینی و تأیید کند. بنابراین، نظریه‌پردازی، در جهان‌بینی اسلامی، با تکیه بر سطح جهان‌بینی انجام و واقعیت جامعة اسلامی، بر اساس نظرهای بنیادین در لوح محفوظ، تبیین و اداره می‌شود. این مطلب بر خلاف منطق اثباتی و دوگانه‌انگارانة غرب و به‌ویژه دیدگاه پوپر است که در آن، پارادایم و فلسفه به واقعیت اجتماعی توجه دارند و تغییر در واقعیت به تغییر پارادایم و فلسفه می‌انجامد.

Keywords

• روش‌شناسی
• جهان‌بینی
• پارادایم
• وحدانیت
• دوگانه‌انگاری
• استقرای خلاقانه
• قیاس عقلانی