سطوح سه‌گانه‌یِ آیرونی سُقراط در دیالوگ‌هایِ افلاطون

Abstract

تردیدی نیست که فهم فلسفی دیالوگ‌های افلاطون در گروِ فهم موضع فلسفی سقراط است و فهم موضع فلسفی سقراط در گرو فهم زبان فلسفی و منش و تفکر اوست که ویژگی برجسته و چشمگیر آنها ماهیت آیرونیکشان است. سقراط استادِ آیرونی است و این خوانشِ دیالوگ‌های افلاطون را از بداهت ظاهری آن به پیچیدگی‌هایی ژرف درمی‌افکند. اینکه سقراط آیرونیک است را هم از سویی می‌توان از طریق واقعیت‌های تاریخی دریافت و هم از سوی دیگر به‌واسطۀ تدبر عمیق فلسفی در دیالوگ‌های افلاطون؛ اما اینکه خودِ آیرونی و به‌طور ویژه، آیرونی سقراط چیست، مسئله‌ای است که موضوعِ پژوهش‌های متعددی بوده است. این مقاله بر آن است تا با صورت‌بندی سطوح آیرونی سقراط در سه سطح که درحقیقت سه لایۀ تفکر او و به تَبَع سه لایۀ معنایی متنِ دیالوگ‌های افلاطون را نیز تشکیل می‌دهد، زمینۀ لازم را برای فهم دیالوگ‌های فلسفی افلاطون فراهم آورد[i]. این سه سطحِ آیرونی سقراط عبارت‌اند از: 1. سطح سخن‌ورانه (کلامی‌ـ‌عملی) 2. سطح بودگارانه (رفتاری‌ـ‌موقعیتی) 3. سطح فلسفی (هستی‌شناسانه ‌ـ‌کلی). [i].دایرةالمعارف سخن‌وری Encyclopedia of Rhetoric انواع آیرونی را به‌طور کلی در سه دستۀ 1. برجستگیِ کلامی ironia verbi 2. روش خاص تفسیر زندگانیironia vitae 3. بودگاری در تمامیت آن ironia entis خلاصه می‌کند و این سه دسته را تحت عناوین سخن‌ورانهRhetorical ، بودگارانهexistential و هستی‌شناسانه ontological نیز قابل‌فهم می‌شمارد (ص421). استنلی روزِن Stanley Rosen نیز در آثار خود و از جمله در مصاحبه‌ای تحت عنوان افلاطون، اشتراوس و فلسفۀ سیاسی به وجود سه لایۀ معنایی در دیالوگ‌های افلاطون تصریح می‌کند. برای او به‌واقع در لایۀ سوم متن است که مسائل بنیادین فلسفه طرح می‌شود. از آن رو که اساساً سرشت فلسفه نزد افلاطون آیرونیک است، ما بر آنیم که سه لایۀ معنایی متنِ دیالوگ‌هایِ افلاطون در سه سطح آیرونیِ سقراطی قابل بازنمایی است.

Keywords

• اِیرونیا
• آیرونیا
• آیرونی
• سطوح آیرونی سقراط
• دیالوگ‌های افلاطون. ‏