آشکارسازی رهیافت‌های جنگلداری اجتماعی و نقش آن در مدیریت طرح‌های جنگلداری استان گلستان

Abstract

سابقه و هدف: جنگلداری اجتماعی با مفهومی جدید در مدیریت جنگل‌ها با مشارکت مردم روستایی به‌عنوان یک روش بهینه جهت مدیریت پایدار عرصه‌های جنگلی معرفی گردیده است، به‌طوری که دولت‌ها و مسئولین بخش جنگلداری را مجبور ساخته است که در نقش خود بازنگری نمایند. در این راستا، هدف تحقیق حاضر آشکارسازی رهیافت‌های جنگلداری اجتماعی و نقش آن در مدیریت طرح‌های جنگلداری استان گلستان می‌باشد.مواد و روش‌ها: تحقیق حاضر از نوع کاربردی بوده که به صورت پیمایشی انجام شده است. جامعۀ آماری این تحقیق را 606 خانوار با تقریباً 2250 نفر جمعیت از شش روستا در سه طرح جنگلداری لوه (شرق استان)، وطنا (غرب استان) و رضائیان (مرکز استان) تشکیل داده‌اند. حجم نمونه از طریق جدول کرجسی مورگان شامل 241 سرپرست خانوار تعیین گردید. در این تحقیق نمونه‌گیری به-صورت تصادفی از میان جامعه آماری و به‌طور نسبی بر اساس حجم نمونه و نسبت بین جمعیت سرپرستان خانوار هر روستا به کل جمعیت روستاهای مورد مطالعه انجام شد. جمع‌آوری اطلاعات با یک پرسشنامه محقق‌ساخته برای تشخیص مصادیق رهیافت‌های جنگلداری اجتماعی طی 21 مصاحبه فردی و 9 مصاحبه گروهی متشکل از کارشناسان و مجریان منابع طبیعی و همچنین جوامع محلی جنگل‌نشین بر پایۀ گروه‌های متمرکز و به روش طوفان فکری صورت پذیرفت. هر یک از گویه‌های پرسشنامه در قالب طیف پنج گزینه‌ای لیکرت از خیلی‌کم تا خیلی‌زیاد با ارزش عددی 1 تا 5، مورد سنجش قرار گرفت. در این تحقیق برای تشخیص روایی محتوای پرسشنامه از نظرات تخصصی کارشناسان منابع طبیعی و علوم اجتماعی استفاده شد. پایایی ابزار سنجش نیز از محاسبۀ ضریب آلفای کرونباخ مورد ارزیابی قرار گرفت. بعد از جمع‌آوری اطلاعات یازده پرسشنامه به دلیل نواقص اطلاعات حذف و تعداد 230 پرسشنامه در تجزیه و تحلیل استفاده شد. پس از جمع‌آوری و دسته‌بندی داده‌ها، تجزیه و تحلیل با استفاده از نرم‌افزار SPSS20 در قالب آمار توصیفی (فراوانی، درصد فراوانی، میانگین) و آمار استنباطی (ضریب همبستگی اسپیرمن و آزمون من‌ویتنی) انجام گرفت. نتایج: نتایج این تحقیق حاکی از آن است که از میان 230 سرپرست خانوار مورد نظرخواهی، 5/53 درصد مرد و 9/80 درصد متأهل بودند. متوسط بُعد خانوار 61/4 نفر، میانگین سنی 13/43 سال و 9/37 درصد آن‌ها سوادی در حد ابتدایی و کمتر داشتند. همچنین 2/45 درصد از پاسخگویان به کشاورز و دامدار بوده و 7/35 درصد به امور کارگری اشتغال دارند. یافته‌ها نشان داد متغیرهای سن و بُعد خانوار پاسخگویان هیچگونه رابطه معنی‌دار با نظر آن‌ها نسبت به عملیاتی شدن رهیافت جنگلداری اجتماعی در مدیریت جنگل نشان نداد. در حالی که بین سطح تحصیلات پاسخگویان با نظر آن‌ها نسبت به تأثیر رهیافت‌های جنگلداری اجتماعی، رابطه منفی و معنی-داری وجود دارد. جوامع محلی باور دارند عضویت در تعاونی و شرکت در دوره‌های آموزشی به‌طور معنی‌دار تأثیرگذاری رهیافت-های جنگلداری اجتماعی در مدیریت عرصه‌های جنگلی را افزایش می‌دهد. با توجه به نتایج به دست آمده از این تحقیق، رهیافت‌های مشارکتی و اقتصادی جوامع محلی، مهم‌ترین رهیافت‌های جنگلداری اجتماعی (اولویت 1 و 2) در مدیریت عرصه‌های جنگلی منطقه مورد مطالعه بوده است. ضمن‌این که، بر اساس دیدگاه‌های مردم محلی، رهیافت‌‌های خدماتی و آموزشی نسبت به سایر رهیافت‌ها در مدیریت جنگل‌ها کمترین تأثیر (اولویت 5 و 6) دارند. نتیجه‌گیری: با توجه به اهمیت و جایگاه رهیافت‌های جنگلداری اجتماعی در مدیریت طرح‌های جنگلداری، بکارگیری رهیافت‌های اولویت‌دار مشارکتی جهت حفاظت و اجرای برنامه‌های مدیریتی جنگل، و رهیافت‌های اقتصادی جهت تقو.یت منابع درآمدی و معیشتی جوامع محلی جنگل‌نشین در راستای کاهش وابستگی معیشتی آن‌ها به جنگل‌ها، و همچنین رهیافت‌های آموزشی جهت بالا بردن سطح دانش و آگاهی آن‌ها و انتقال آن به جوامع روستایی، از ضروریات و راهکارهای کلیدی در مسیر دست یافتن به اهداف جنگداری اجتماعی در مدیریت جنگل‌ها است.

Keywords

• جنگل‌نشین
• مشارکت
• جنگلداری اجتماعی
• جوامع محلی