Eskiyeni (Mar 2024)
1895-1909 Tarihli Sivas Eytâm İdâne Defteri’nin Yetim Haklarının Uygulanması Açısından Analizi (198 Numaralı Sivas Şer‛iyye Sicili)
Abstract
Bu çalışmada 198 numaralı Sivas Şer‛iyye Sicil defterlerinde bulunan idâne kayıtları incelenecek ve analiz edilecektir. İdâne borçlanma anlamına gelen hukukî bir terimdir. Toplumların vakıalarından birisi de yetimliktir. Yetim kişi kendi ihtiyaçlarını karşılayacak yaşa gelinceye kadar ilgiye ve himayeye muhtaçtır. Özellikle de ailesinden kalan taşınır ve taşınmaz malların muhafazası ve kendisinin kullanabileceği yaşa kadar muhafaza edilmesi gerekmektedir. Osmanlı Devleti’nde yetimlerin malları reşit olma çağı kabul edilen yirmi yaşına gelinceye kadar mahkeme tarafından belirlenen vasîler tarafından muhafaza edilmekteydi. Osmanlı Devleti 1851 tarihinden itibaren Emvâl-i Eytâm Nezareti kurmak suretiyle yetimlerin mallarını muhafaza ve onları işletme sorumluluğun kendi uhdesine almıştır. Bu nezaretin amacı yetimlerin mallarını öncelikle güvenilir esnaflar olmak üzere piyasa arz edecek ve faiz gelirleriyle yetimin parasının ekonomik şartlarda değer kaybetmesinin önüne geçecekti. Nezaret bunu takip etmek için bünyesinde defterler oluşturmuştur. İdâne kayıtları müstakil defterlerde tutuluncaya kadar şer‛iyye sicil defterlerine de kaydediliyordu. Sivas’a ait ve sınırlı olan şer‛iyye sicil defterlerinden 198 numaralı ve 1895-1909 tarihli defter de tamamen idâne borç senetlerinden oluşan bir defterdir. Bu defterde alacaklı, borçlu, paranın piyasaya arzı, faiz oranları, borçluların profilleri gibi değişik kayıtları bulabilmekteyiz. Sandıktan borç alanların şehrin yerli aileleri, kadın girişimciler, esnaf, mülkî erkân, eğitimci, tarikat erbabı kişilerden oluştuğunu gördük. Aldıkları borçların geri ödemesinde dönemin ekonomik şartlarına göre %9 ile en düşük, %50 ile en yüksek oranda bir faiz uygulamasıyla paranın finans çevrelerinde kullanılması dikkat çeken hususlardandır. İdâne kayıtları ekonominin hangi alanında paranın nemalandırıldığını göstermemekle birlikte, toplamda 487 bin 283 kuruş piyasaya arz edildiği anlaşılmaktadır. Bu meblağın 126 bin 229 kuruş gibi bir faiz getirisi olmuştur. Bu da ortalama %21 gibi bir orana tekabül etmektedir ki günün ekonomik şartlarında iyi bir orandır.
Keywords
