Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi (Jun 2019)
Toplumsesbilgisel Açıdan Türkçede Perde Genişliğinin Konuşma Algısı ve Belirtisellik
Abstract
Labov (1966) ile başlayan klasik değişkesel toplumdilbilimde toplumsal anlam, konuşmadaki dilsel değişkenlerin (Örn. Tümce ezgisi, sözcük, ek, altses görünümleri) geniş toplumsal ulamlarla (Örn. Cinsiyet, sınıf, bölge) eşleşmesi üzerinden açıklanmaktadır. Alanda son dönemde yapılan çalışmalar ise toplumsal anlamın dinamik ve bütünleşik bir bilgi birikimi olarak toplumda var olduğunu belirtmektedir (Agha, 2003; Eckert, 2008; Silverstein, 2003). ‘Belirtisel dizi’ (Silverstein, 2003) ve ‘belirtisel alan’ (Eckert, 2008) kavramlarıyla açıklanan bu ideolojik bilgi birikimi, kesin ve sabit olmayan, toplumsal yönelimler ve dönüşümler sonucu her zaman değişime açık olan dilsel birimleri içeren anlam kümeleri olarak verilmektedir. Toplumsesbilgisel ölçekteki bu çalışma, ezgideki en düşük ve en yüksek titreşim bölümleri arasındaki alanı ifade eden perde genişliğini değişken olarak ele alarak bu değişken üzerinden dinleyicilerin algısında anlam kümeleri olarak yer eden ‘belirtisel alanlara’ ulaşmayı amaçlamaktadır. Bu odak ile çalışma, bireylerin ya da grupların nasıl konuştuklarına değil, üretimlerinin hangi anlamlar çerçevesinde algılandığına yoğunlaşmaktadır. Çalışmada üç aşamalı bir deney uygulanmıştır. (i) İlk aşamada ölçünlü dil kullanan konuşuculardan (N=8) mülakat ve harita yöntemleriyle ses kayıtları alınmıştır. (ii) Alınan bu ses kayıtları ikinci aşamada perde genişliği ve süre çerçevesinde güdümlenmiş ve dinleyici algısına sunulacak örnekçeler hazırlanmıştır. (iii) Belirlenen 12 örnekçe üçüncü ve son aşamada toplumdilbilimsel grup mülakatı (N=52) ve örtük eşleştirmeli anket (Lambert ve diğ., 1960) ile dinleyicilerin algısına sunulmuştur (Üç farklı oturumda N=224). Üniversite öğrencileriyle gerçekleştirilen ve her birinde dört katılımcının bulunduğu grup mülakatı ile elde edilen nitel bulgular örtük eşleştirmeli ankette katmansız bir gruba sunulmuş ve faktör analizi ve doğrusal/karma model ile gelen nicel bulgular üzerinden konuşma algısı verisinin üçgenlemesi yapılmıştır. Çalışmanın sonucunda dil konuşucularının üretimlerinde gerçekleşen perde genişliğinin konuşma algısında ‘öğrenim durumu/eğitim düzeyi’ merkezli belirtisel alanlar oluşturduğu görülmektedir. ‘Öğrenim durumu/eğitim düzeyi’ merkezli belirtisel alanın içeriğinde baskınlık, öğrenim durumu temelli mesleğe sahip olma, ölçünlü dil kullanımı, güvenilirlik ve resmilik gibi anlamlar bulunmaktadır.
Keywords
