بررسی نظریۀ کنش اجتماعی ماکس وبر در نمایش نامه پلکان اکبر رادی

Abstract

نظریۀ کنش‌ اجتماعی ِ ماکس وبر، جامعه‌شناس نامدار آلمانی، زمینۀ بررسی عقلانیت را در رفتارهای اجتماعی فراهم می‌کند. وبر و پس از او پیروان و هم‌فکرانش با تعیین کنش‌های چهارگانۀ اجتماعی و دسته‌بندی آن، میزان عقلانیت موجود در این کنش‌ها را بررسی ‌کردند. اکبر رادی نمایش‌نامه‌نویس ایرانی، یک بخش از این نظریه را به نام کنش معطوف به هدف در نمایش‌نامۀ پلکان، بررسی می‌کند. نظریۀ تحرک اجتماعی یا فرا رفتن فرد از یک لایۀ اجتماعی به لایۀ بالاتر هم با نمایش زندگی بلبل، میوه‌فروش دوره‌گرد تشریح می‌شود. در این نمایش‌نامه، بلبل با روی آوردن به دزدی، دروغ، عهدشکنی، تشکیل گروه فشار، رشوه دادن و حتی قتل غیر عمد به یک مقاطعه‌کار ساختمانی ثروتمند تبدیل می‌شود. در روند این تحرک اجتماعی ابتدا عناصری مانند فرهنگ، بیگانگی و میل به ارتقا، مبارزه و رقابت بررسی می‌گردد و پس از آن از پدیده‌هایی همچون خودکشی، خودکامگی، مهاجرت و اعتصاب کارگران هم سخن به میان می‌آید. قهرمان نمایش اکبر رادی، گرچه موفق به بهبود جایگاه اقتصادی خود می‌شود اما به دلیل رفتارهای ناهنجار اجتماعی، نمی‌تواند جایگاه فرهنگی خویش را تغییر دهد.

Keywords

• رادی"
• نمایش‌نامۀ پلکان"
• ماکس وبر"
• کنش اجتماعی"
• "
• تحرک اجتماعی"