مدل‌سازی مکانی عوامل اصلی تخریب جنگل‌های زاگرس (مطالعه موردی: زیر حوضه خرم‌آباد)

Abstract

سابقه و هدف: حفاظت از آب‌وخاک، مهیاکردن شرایط زیستی برای جوامع انسانی و تولید محصولات فرعی از مهم‌ترین عملکردها و ویژگی­های جنگل‌های زاگرس به شمار می­آیند. حدود یک‌سوم از کل جمعیت کشور در این ناحیه رویشی زندگی می­کنند و بیش از 70 درصد از کل عشایر کشور در این محدوده بسر می­برند؛ به‌طوری‌که از لحاظ دامداری 50 درصد از جمعیت دام کشور در این ناحیه استقرار دارند. متأسفانه امروزه تخریب جنگل‌های زاگرس به دلایل مختلف انسانی و اکولوژیک در حال وقوع است. یکی از راهکارهای مدیریت تخریب جنگل­ها، مدل‌سازی عوامل اثرگذار بر تخریب است. با توجه به اهمیت موضوع تخریب در جنگل‌های زاگرس و شرایط شکننده این بوم‌سازگان، پژوهش حاضر باهدف مدل‌سازی مکانی عوامل تخریب جنگل در زیر حوضه خرم­آباد به انجام رسید.مواد و روش­ها: بر اساس مطالعات و بررسی­ها، پنج عامل اصلی تخریب شامل چرای بی­رویه دام، مسیر­های کوچ روی عشایری، پراکنش سکونتگاه­ها، پراکنش راه­های ارتباطی و زراعت در زیراشکوب جنگل، شناسایی شدند. برای هر عامل، نقشه رقومی تهیه گردید و توسط روش فازی در محیط نرم‌افزار ArcGIS بی مقیاس شدند. لایه­های فازی توسط روش AHP وزین شدند و توسط روش WLC لایه­ی پتانسیل تخریب به دست آمد. به‌منظور صحت­سنجی این لایه، پنج طبقه در نظر گرفته شد و در هر طبقه 12 قطعه‌نمونه‌ 35×35 متر پیاده­سازی شد و دو فاکتور زراعت زیراشکوب و خشکیدگی درختی بررسی و سنجش گردید. سپس بر اساس مقادیر عددی لایه پتانسیل تخریب جنگل (به‌عنوان متغیر پاسخ) و برداشت­های میدانی پنج عامل تخریب (به‌عنوان متغیرهای مستقل) در 30 نقطه تصادفی، اقدام به مدل‌سازی توسط روش رگرسیون وزنی جغرافیایی گردید.یافته­ها: نتایج وزن­دهی به عوامل اثرگذار در تخریب جنگل‌های منطقه نشان داد، دو عامل زراعت زیراشکوب جنگل (45/0) و چرای بی­رویه دام (29/0) وزن بالاتری نسبت به دیگر عوامل دارند. بر اساس مدل‌سازی جغرافیایی، نتایج پیش‌بینی تخریب در نقاط نمونه نشان داد انحراف معیار مقادیر باقی‌مانده بدون هیچ‌گونه الگوی مکانی خاصی در تمامی بخش­های جنگل منطقه پراکنش دارند. نقشه پیوسته پیش­بینی تخریب نیز نشان داد که پتانسیل تخریب در تمامی سطوح جنگل البته با شدت­های مختلف وجود دارد (5/2- الی 5/2 انحراف معیار). بر روی این نقشه سه‌نقطه‌ بحرانی وجود دارد که در امر مدیریت این جنگل­ها باید به این نقاط توجه ویژه گردد.نتیجه­ گیری: نتایج نهایی نشان داد در بخش­هایی از منطقه مانند جنوب شرقی، جنوب و مرکز، لکه­هایی وجود دارد که به لحاظ پتانسیل تخریب در شرایط بحرانی قرار دارند. بنابراین برای مدیریت جنگل‌های منطقه باید این لکه­ها در اولویت قرار گیرند و به ترتیبی که عوامل تخریب بیش‌ترین وزن را به خود اختصاص داده­اند، در این بخش­ها اعمال روش­های حفاظت و بهبود شرایط رویشگاهی به انجام برسد.

Keywords

• تخریب جنگل
• خرم‌آباد
• رگرسیون فضایی
• زاگرس