İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi (Jun 2022)
İbn Kemal’in “fî Cevâzi’t-tevessü‘ fî kelâmi’l-‘Arab” Adlı Risâlesi ve Arapçada Anlam Genişlemesine Dair Görüşleri
Abstract
Bu makalede İbn Kemal’in (Kemalpaşazâde) (ö. 940/1534) fî Cevâzi’t-tevessü‘ fî kelâmi’l-‘Arab adlı risâlesi ve Arapçada dilde genişlemeye dair görüşleri incelenecektir. Risâlede, Arap dilinde “lafızda anlam genişlemesi” anlamına gelen tevessü olgusu ele alınmaktadır. İbn Kemal’e göre Arap dilinde lafzın anlam genişlemesine uğraması sık görülen bir durumdur. Ona göre, ismin farklı şekillerde kullanılması, teşbih, mecâz, istiâre, mübâlağa vb. yollarla anlamsal genişlemesine uğraması mümkündür. Yine mastar olarak gelen ismin sıfat anlamında kullanılması, deyim içinde kullanılan bazı özel isimlerin vasıf anlamına gelmesi de anlam genişlemesi türlerindendir. İbn Kemal, eserde, kendinden önceki dilci ve belâgatçıların dildeki genişleme hakkındaki görüşlerini örnekler üzerinden ifade etmekte ve onları bazen eleştirmektedir. Hatta temelde risâlesinin yazılış amacının bu eleştirileri dile getirmek olduğu dahi söylenebilir. İsmin morfolojik ve gramatik yapısı onun ne tür bir anlam genişlemesine uğradığını göstermektedir. Fakat son tahlilde anlam genişlemesini belirleyen esas ölçüt, gündelik dilde o lafız veya terkiple kast edilen anlamdır. İbn Kemal - es-Sekkâkî (ö. 626/1229) gibi bazı klasik belâgatçılardan farklı olarak - ismin sıfat anlamı kazanırken anlam değişiminin nahvî, sarfî ve özellikle de belâgî yönlerine vurgu yapmaktadır. Yani risaleyi isimlerdeki anlam genişlemesini tam olarak ifade etmeyen dilcilere karşı yazmıştır diyebiliriz. İbn Kemal, risalede anlam genişlemesini sıfat anlamını yüklenebilen ve haber olarak gelen isimlerle sınırlı tutmuş ve Tefsir ilmindeki anlam genişlemesi tartışmalarından farklı olarak fiillerdeki tevessü olgusuna değinmemiştir.
Keywords
