رویکرد تحلیلی محتوایی بر توصیفات تاریخی منظر ورودی ابنیه عبادی با تکیه بر مبانی فرهنگ اسلامی

Abstract

ابنیه عبادی در شهرهای تاریخی ایران از عناصر بنیادین ساختار شهری و فرهنگ اسلامی به‌شمار می‌آیند. ساختار کالبدی این بناها و الگوهای شکلی و کارکردی هر یک از اجزای این ساختار، نتیجه دخالت عوامل متعددی چون تفکرات و اعتقادات مذهبی، آموزه‌های دینی و مفاهیم عمیق معنوی است. مقاله حاضر با هدف آشکارسازی وجوه ارتباط میان «مبانی فرهنگ اسلامی» و «ویژگی‌های کالبدی و کارکردی منظر ورودی ابنیه تاریخی عبادی»، در پی پاسخ‌گویی به یک پرسش اصلی است: مبانی فرهنگ و تعالیم اسلامی چگونه بر نما و منظر و کارکردهای ورودی ابنیه تاریخی عبادی تاثیر گذاشته است؟ روش پژوهش، تحلیل محتوا و روش گردآوری داده‌ها کتابخانه‌ای است؛ به‌طوری‌که از طریق قیاس معارف و مفاهیم اسلام مستخرج از متون دینی با متون تاریخیِ توصیف‌گر ابنیه عبادی، علل معنایی و محتوایی و شیوه‌های شکل‌دهی به ساختار ورودی کاربری‌های مذکور مورد تحلیل قرار می‌گیرد. جهت تعیین شاخص‌های پژوهش ضمن مطالعه متون تخصصی، نظریه شهر اسلامی مورد استفاده قرار گرفته است. شاخص‌های سیزده‌گانه پژوهش پیرامون سه مولفه کلی شامل حقایق الهی، آموزه‌های دینی و اصول شهرسازی و معماری اسلامی معین شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که، منظر ورودی ابنیه تاریخی عبادی دارای ویژگی‌های کالبدی و کارکردی متعدد برگرفته از مبانی فرهنگ اسلامی بوده است که در سه زیربخش معنا (وحدانیت- قداست- تنزیه و خلوص- تکریم طبیعت)، کارکرد (هدایت‌گری- تامین امنیت و آرامش روانی- حفظ ارزش‌های اجتماعی- اهمیت وقف- تکریم انسان) و کالبد (استحکام و پایداری- نقش و خط- زیبایی و فرح‌بخشی) قابلِ‌ تحلیل است.

Keywords

• واژه‌های کلیدی: فرهنگ اسلامی
• ابنیه عبادی
• شهر اسلامی
• منظر ورودی
• ابنیه تاریخی