کارآیی خاکپوش بقایای گیاهی در کاهش فرسایش بین‌شیاری و پاشمانی در سرعت‌های مختلف باد

Abstract

سابقه و هدف: فرسایش پاشمانی و بین‌شیاری از انواع مهم فرسایش ناشی از باران در اراضی کشاورزی است. در بسیاری از مناطق کشور، وزش باد از طریق تشدید فرسایندگی باران باعث افزایش شدت فرسایش خاک می‌شود. یکی از راهکارهای حفاظتی مهم در مهار فرسایش، استفاده از خاکپوش بقایای گیاهی است. پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر درصدهای مختلف خاکپوش کاه و کلش گندم در تقابل با سرعت‌های مختلف باد بر شدت فرسایش بین‌شیاری و پاشمانی با استفاده از دستگاه شبیه‌ساز هم‌زمان باران و باد انجام شد. مواد و روش‌ها: به این منظور، آزمایشی به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح کامل تصادفی از طریق ایجاد شدت 40 میلی‌متر در ساعت باران بر روی دو نمونه خاک با حداکثر اندازه ذرات 2 و 75/4 میلی‌متر (به‌ترتیب با اسامی C2mm و C4.75mm)، در سرعت‌های مختلف باد (صفر، 6 و 12 متر بر ثانیه در ارتفاع 40 سانتی‌متری) و سطوح متفاوت خاکپوش کاه و کلش شامل صفر، 30، 60 و 90 درصد (معادل 800، 1650 و 3300 کیلوگرم بر هکتار) هر یک در سه تکرار انجام شد. میزان فرسایش بین‌شیاری و پاشمان به سمت بالادست و پایین‌دست به‌طور جداگانه اندازه‌گیری شد. در پایان، درصد کارایی سطوح مختلف خاکپوش در کاهش فرسایش خاک در مقایسه با شاهد (خاک بدون پوشش) در سرعت‌های مختلف باد تعیین شد.یافته‌ها: نتایج نشان داد که با افزایش درصد خاکپوش بقایا، شدت فرسایش بین‌شیاری و پاشمانی به‌طور معنی‌داری کاهش یافت. همچنین با افزایش سرعت باد، فرسایش بین‌شیاری و پاشمان پایین‌دست ذرات به‌طور معنی‌داری افزایش و پاشمان بالادست کاهش نشان داد. کارایی خاکپوش در مهار فرسایش بین‌شیاری بین 7/30 تا 8/92 درصد و در کاهش پاشمان بالادست و پایین‌دست ذرات به‌ترتیب بین 3/3 تا 81 درصد و 9/78 تا 9/99 درصد تعیین شد. از بین سطوح مورد مطالعه، پوشش 60 درصد خاکپوش، بهترین پاسخ را در مهار فرسایش بین‌شیاری نشان داد. نتیجه‌گیری: یافته‌های این پژوهش نشان داد که در باران‌های متأثر از وزش باد، شدت فرسایش بین‌شیاری با افزایش سرعت باد افزایش می‌یابد. با این وجود، از طریق ایجاد پوشش مناسب بقایای گیاهی در سطح خاک می‌توان شدت فرسایش را به‌طور معنی‌داری کاهش داد. در واقع، با افزایش درصد خاکپوش بقایای گیاهی، سطح خاک در برابر برخورد مستقیم قطرات باران محافظت می‌شود و در نتیجه، شدت فرسایش بین‌شیاری و پاشمانی کاهش می‌یابد. همچنین بقایای گیاهی، کارایی بیشتری در کاهش شدت پاشمان به سمت پایین‌دست نسبت به شدت پاشمان بالادست داشت. علاوه بر این در حضور بقایای گیاهی نسبت به شاهد، پاشمان به سمت پایین‌دست بیشتر از فرسایش بین‌شیاری کاهش یافت. یافته‌های این پژوهش نشان داد که با حفظ بقایای گیاهی در اراضی کشاورزی می‌توان اثر فرساینده سرعت باد در تشدید فرسایش ناشی از باران در اراضی کشاورزی را مهار نمود.

Keywords

• خاکپوش
• شبیه‌ساز هم‌زمان باران و باد
• فرسایش ناشی از باران
• فرسایندگی باد
• فرسایندگی باران