بررسی تجربه‌زیستۀ مادران جایگزین از اجاره‌دادن رحم (مطالعۀ موردی: مادران جایگزین شهر تهران)

Abstract

رحم اجاره‎ای در حال تبدیل‌شدن به یکی از راهکارهای مهم‎ موجود جهت مقابله با ناباروری در زوج‎های نابارور است. هدف محققان در این تحقیق تشریح تجربه‌زیستة زنان اجاره‎دهندۀ رحم است که عموماً از اقشار ضعیف، مطرود و در حاشیة جامعه‌اند. این پژوهش به صورت کیفی با استفاده از روش پدیدارشناسی انجام شده است. مشارکت‎کنندگان در این تحقیق 34 نفر زن درگیر در پروسة رحم جایگزین در شهر تهران‎اند که از میان آن‌ها 14 مورد زنان اجاره‎دهندة رحم، 14 مورد مادران واقعی، 3 مورد پزشکان و 3 مورد نیز واسطه‎های مرتبط با پدیدة رحم اجاره‎ای هستند. مصاحبه‎ها در بازه‌ای یازده‌ماهه (1398) تا زمان حصول اشباع نظری ادامه یافته است و از مشارکت‎کنندگان با استفاده از تکنیک‎های مصاحبة پدیدارشناسانه داده‎های لازم به دست آمده است. همچنین، برای تحلیل داده‎ها از تکنیک تحلیل سه‌مرحله‎ای گراندد تئوری استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می‎دهد که زنان اجاره‎دهندة رحم عموماً از ضعیف‎ترین اقشار اجتماعی هستند و عموم این زنان سرپرست خانوار هستند. آن‌ها عموماً در مناسبات حاکم بر تولید فرزند نقشی منفعلانه را ایفا می‎کنند و با آنان به‌مثابة یک کالا/ شیء یا ظرف حامل جنین برخورد می‎شود. نتایج این پژوهش نشان می‎دهد که اجاره‎دهی رحم مستلزم انسان‎زدایی از زنان گیرنده و سلطة همه‎جانبه بر کلیة ابعاد زیستی‏شان است. مناسبات حاکم، مجموعه قوانین و کیفیت سلطه زنان گیرندة جنین را در موقعیتی تحت نظارت قرار داده است. نتایج کلیدی پژوهش، که از حضور مستمر محققان در میدان و مصاحبه با واسطه‎ها و پزشک‎های درگیر در این عمل منتج شده است، نشان می‎دهد که با توجه به شمار بسیار بالای متقاضیان زنان اجاره‎دهندة رحم، در صورت وضع‌نشدن قوانین حمایتی شاهد گسترش این روابط و شدت‌یافتن سطح بهره‎کشی از زنان خواهیم بود.

Keywords

• بارداری
• رحم اجاره‎ایی
• زنان بی‎سرپرست
• فقر
• کالایی‎شدن بدن