تحقیقات علوم قرآن و حدیث (Aug 2020)
اعتبار سنجی اصالت انتساب‌ها در محتوای کتاب مصباح الشریعه وتاملی در مساله تدلیس و جعل در آن
Abstract
کتاب مصباح‌الشریعه و مفتاح‌الحقیقه اول‌بار توسط سید بن طاووس در قرن هفتم معرفی‌شده است. نویسنده این کتاب و دوره زیست او هیچ‌گاه مشخص نبوده و به جهت آنکه تمام ابواب آن با قال الصادق (ع) آغاز می‌شود، در شمار آثار منسوب به امام صادق (ع) به‌حساب می‌آید. درستی یا نادرستی این انتساب همیشه موردبحث بوده و در مورد نویسنده کتاب نیز اقوال مختلفی بیان‌شده است. بررسی‌های مبتنی بر تحلیل محتوای کمی و کیفی کتاب نشان می‌دهد اکثر آنچه در این کتاب به‌عنوان حدیث یا نقل از غیر معصوم آمده دارای اصلی در کتاب‌های دیگر نیست و مصباح در نقل آن‌ها متفرد است. علاوه بر آن بسیاری ازآنچه که در مصباح آمده و در کتاب‌های دیگر نیز ذکرشده، دارای اختلاف در انتساب است. چرایی به وجود آمدن چنین پدیده‌ای تاکنون بسیار کم مورد تحلیل قرارگرفته است. پژوهش حاضر با روش اسنادی و تحلیل محتوای کمی و کیفی با دامنه منابع حدیثی، تاریخی،تفسیری و عرفانی شیعه و سنی، درصدد اثبات این فرضیه است که احتمال آنکه تمامی ابواب مصباح‌الشریعه توسط یک صوفی نگاشته شده یا املا شده باشد و سپس همه آن‌ها با قید «قال الصادق» به امام ششم منتسب شده باشد به‌هیچ‌روی منتفی نیست اتفاقی که در مورد آثاری همچون حقایق التفسیر سلمی واقع‌شده است.
Keywords
