مفهوم‌سازی احساسات براساس طرحواره‌های تصوری در رمان «مسری الغرانیق فی مدن العقیق»

Abstract

احساسات از مفاهیم انتزاعی قابل‌تأمل در بررسی‌های معناشناسان شناختی است. زبان بشر، کلامی یا نوشتاری، نمودی است که تا حدودی پرده از راز مفهوم­سازی­های مربوط به مفاهیم پیچیده انتزاعی از جمله مفاهیم عاطفی برمی‌دارد. طرحواره‌های تصوری که مبتنی­بر شناخت مجسم و تجربه‌بنیادند، سازوکار اصلی بسیاری از چنین مفهوم‌سازی‌هاست. از طرفی، زبان ادبی و متون روایی بازتاب گستردة حوزه‌های انتزاعی مربوط به احساس‌اند؛ بنابراین بررسی طرحواره­های تصوری در یک متن ادبی می‌تواند ما را به جنبه‌هایی از ‌نظام احساسی عاطفی حاکم بر آن متن ادبی و روایی رهنمون کند. پژوهش حاضر به توصیف و تحلیل طرحواره­های تصوری حوزۀ احساسات در رمان «مسری الغرانیق فی مدن العقیق» اثر أمیمة الخمیس (نویسنده سعودی) در چهارچوب نظریة طرحوارة تصوری لیکاف و جانسون (1987) می­پردازد. ضرورت و اهداف پژوهش حاضر شناخت ذهنیت نویسنده و نظام فکری وی با استفاده از ابزار زبانی موجود در متن رمان است که در باب حوزۀ احساسات به‌ کار رفته است. مسألة این است که طرحواره‌های موجود در متن کدام‌اند و چگونه به مفهوم‌سازی احساسات در ذهن مخاطب کمک می‌کنند و با درون‌مایة داستان چه ارتباطی دارند. برای این منظور، طرحواره‌های مربوط به احساسات از متن مذکور به روش نمونه‌گیری هدفمند استخراج و در چهارچوب نظریه طرحواره‌های تصوری مورد بررسی قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان می­دهد نویسنده با به­کار­گیری ایزار­های­ معنی‌ساز (صورت­های زبانی موجود در متن)، توانسته­است به احساسات مدنظر خود عینیت بخشد. این صورت‌ها طرحواره بنیاد و شامل طرحواره­های حجمی، مقدار، حرکتی و مسیر، جهتی، دور و نزدیک و قدرتی می‌باشند. این طرحواره‌ها مفاهیم احساسی را اغلب به‌طور استعاری، در متن منعکس می­کند و در ذهن خواننده برمی‌انگیزند. همچنین، این مفهوم‌سازی‌های طرحواره -بنیاد همراه با ذهنیت و اندیشۀ عقل‌گرای راوی و نویسنده است

Keywords

• نظریة طرحواره‌های تصوری
• حوزة مفهومی احساس
• متون ادبی
• أمیمة الخمیس
• مسری الغرانیق فی مدن العقیق