XVI. VE XVII. YÜZYIL BATILI SEYAHATNÂMELERDE OSMANLI İMGESİ VE ORYANTALİZMİN AYAK SESLERİ

Abstract

Oryantalizm doğrudan Batı’nın Doğu’yu algılayış biçimiyle bağlantılı olarak XVIII. yüzyılda felsefi sistematik kazanmış ve Aydınlanma hareketlerinin uygulamaya koyduğu rasyonalitenin etkisiyle XVIII. yüzyıl sonrasında da Batı dünyasında büyük gelişim göstermiştir. Batı’nın, zihninde tasavvur ettiği Şark imajı İslam temelinde şekillenmiş ve bu imaj Arap ve Fars unsurlar ile birlikte Müslüman-Türk imgesi odağında Osmanlı insanını da belli bir tipolojiye yerleştirmiştir. Batı’nın Şark tasavvuru her ne kadar XVIII. yüzyıldan sonra felsefi bir hüviyet kazanmış olsa da, bu tasavvurun mazisi XII. ve XIII. yüzyıllara kadar uzanmaktadır. Bu da söz konusu edilen icat devrine bir hazırlık mahiyeti taşıyan keşif dönemini karşılamaktadır. Batı, Şark’ı önce keşfetmiş, ardından da istediği yönde icat etme sürecine girmiştir. Müslüman Doğu’nun keşfine dair XII. ve XIII. yüzyıllara kadar götürebileceğimiz çalışmaların ana omurgasını yazınsal anlatılar yani edebî metinler oluşturmaktadır. Bu dönemde mektup ve gezi yazıları şeklinde karşımıza çıkan bu kaynakların üstlendiği misyon XVI. ve XVII. yüzyıllarda da seyahatnameler nezdinde devam etmiş ve Osmanlı diyarlarında bulunan Batılı seyyahlar kaleme aldıkları seyahatnameler ile Batı aleminde malum Şarklı algısını yaratacak malzemeleri yargısal bir algı odağında işlemişlerdir. Bu çalışmanın amacı XVI. ve XVII. yüzyıllara ait Batılı seyyahlar tarafından kaleme alınan seyahatnamelerden on iki tanesi üzerinden, söz konusu edebî metinlerin XVIII. yüzyılda oryantalizm şeklinde sistem kazanacak düşünce yapısına kuramsal zeminde nasıl katkı sağladığını ortaya koymaktır.

Keywords

• oryantalizm
• osmanlı i̇nsanı
• seyahatname
• şark tasavvuru
• doğu-batı i̇kiliği