ULUM (Nov 2018)

Kelâm Atomculuğunun Kaynağı Sorunu

  • Cağfer Karadaş,
  • Harun Şahin

Journal volume & issue
Vol. 1, no. 2
pp. 225 – 244

Abstract

Read online

Kelâmcıların âlem telakkisi ile adeta özdeşleşmiş bulunan Kelâm atomculuğunun kaynağı konusu tam açıklığa kavuşamamıştır. Musa b. Meymûn tarafından Yunan orijinli olduğu iddiası uzun süre oryantalistleri etkilemiştir. 19. yüzyılda Kelâm atomculuğunun menşeinin Hint atomculuğu olabileceği iddiası ortaya atılmıştır. Bu iddiayı ilk defa Schmölders 1840’larda dillendirmiş, bundan elli yıl sonra Mabilleu bu iddiayı Kelâm atomculuğunun tamamının Hint düşüncesinden geldiği noktasına götürmüştür. Bu fikrin günümüzde en önemli savunucusu Shlomo Pines’tır (ö. 1990). Pines, 1936 yılında Berlin’de basılan Beitrage zur Islamischen Atomenlehreadlı kitabında bu düşünceyi savunur ve Kelâm atomculuğunun Yunan atomculuğundan çok Hint atomculuğuna yakın olduğuna ve aralarında esaslı benzerlikler bulunduğuna dikkat çeker. Alnoor Dhanani ise The Physical Theory of Kalam (Brill 1994) adlı çalışmasında Pines’in çabasını başarısız bulur. Türkiye de ise Pines’ten on yıl önce Daru’l-Funun İlahiyat Fakültesi Mecmuası’nda “Mütekellimûn ve Atom Nazariyesi” adlı makalesinde (1925) M. Şemseddin (Günaltay), Kelâm atom düşüncesinin menşeinin Yunan filozofu Demokritos’a götürülmesini, İbn Meymûn’un yanlış adres göstermesine ve müsteşriklerin bundan etkilenmesine bağlar. Ona göre Kelâmcıların atom nazariyesi Hint âlimi Kanada’nın atomculuğuna daha yakındır. Ancak bu iddiaların somut ve kesin delillerden çok benzerlikler yoluyla ortaya konulduğu görülmektedir. Bu durumda Kelâmcıların bu bilgileri doğrudan Yunan ve Hint düşüncesinden değil Ortadoğu bölge kültüründe bulunduğu şekliyle dolaylı yoldan elde etmiş olmaları daha bir ihtimal dahilinde görülmektedir. Bu da Kelâm atomculuğunun özgünlüğü anlamına gelir.

Keywords