تحلیل بوم‌شناختی تعاملات و عملکرد بین‌المللی دانشگاه‌ها

Abstract

هدف: در عصر حاضر که به عصر دانش مشهور است، توسعه و رقابت‌پذیری کشورها و ملت‌ها به تولید، رسانش و بهره‌برداری اثربخش و ثمربخش از دانش و فناوری وابسته است. این فعالیت‌ها تماماً در اکوسیستمی به نام «اکوسیستم توسعه دانایی» شکل می‌گیرند و گسترش می‌یابند. دانشگاه‌ها کانون این نوع اکوسیستم‌ها هستند. تعاملات و عملکرد دانشگاه‌ها نقش بسیار تعیین‌کننده در عملکرد این اکوسیستم‌ها دارند. تعاملات و عملکرد یک دانشگاه در دو سطح ملی و بین‌المللی قابل تحلیل و تبیّن است. تاکنون پژوهش‌گران و سیاست‌گذاران عمدتاً دسترسی به منابع و امکانات مادی و فیزیکی را در تعیین عملکرد بین‌المللی دانشگاه‌ها مورد توجه قرار داده‌اند و به نقش زیست‌بوم دانشگاه بی‌توجه بودند. بنابراین، هدف مقاله حاضر تأکید بر زیست‌پذیری دانشگاه در زیست‌بوم و تحلیل بوم‌شناختی تعاملات و عملکرد بین‌المللی دانشگاه‌ها بوده است.مواد و روش‌ها: برای دستیابی به این هدف از رویکرد توصیفی، روش تحقیق اسنادی، چارچوب مفهومی بوم‌شناسی دانش و تحلیل‌های کمی آماری استفاده شده ‌است. داده‌ها و اطلاعات مورد نیاز در رابطه با متغیرهای «عملکرد بین‌المللی دانشگاه‌ها» که متغیرهای وابسته هستند، از گزارش رتبه‌بندی جهانی دانشگاه‌ها «QS» در سال 2024؛ و داده‌ها و اطلاعات مورد نیاز در رابطه متغیرهای مربوط به زیست‌بوم که متغیرهای مستقل هستند؛ از گزارش‌های متنوع رتبه‌بندی کشورها در حوزه های مختلف زیست‌بوم (مانند نمایه آزادی اقتصادی، نمایه آزادی انسان، نمایه جهانی دانش و نمایه جهانی رقابت‌پذیری) بدست آمده ‌است. رابطه بین این متغیرهای وابسته و مستقل با استفاده از تکنیک «مدل‌سازی معادلات ساختاری تعمیم یافته» تحلیل شده ‌است.بحث و نتیجه‌گیری: یافته‌های مقاله از تحلیل‌های یاد شده نشان می‌دهند که برای دستیابی یک دانشگاه به عملکرد شایسته در عرصه جهانی، صرفاً دسترسی به سرمایه‌ها، منابع و امکانات مادی کافی نیست؛ بلکه دستیابی یک دانشگاه به عملکرد شایسته در این عرصه، مستلزم زیست‌پذیری در یک زیست‌بوم شایسته است. یک زیست‌بوم شایسته حداقل دارای 7 ویژگی اساسی است:1. اقتصاد آزاد و رقابتی که در کشورهای پیشرفته جاری و ساری است؛ 2. جامعه باز و آزاد که شرط لازم برای آزاداندیشی، آزادی علمی، آزادی بیان و رفتاری مبتنی بر عقلانیت، علم و اخلاق است؛ 3. نظام سیاسی آزاد، با ثبات و پایدار که شرط لازم برای شکل‌گیری حکمرانی خوب است؛ 4. رژیم نهادی شایسته که مؤلفه‌های اصلی حکمرانی خوب را در سطح خرد و کلان شکل می‌دهد؛ 5. وجود فناوری اطلاعات و ارتباطات پیشرفته که تعاملات ملی و بین‌المللی دانشگاه‌ها تسهیل می‌کند؛6. اقتصاد دانش پیشرفته که علاوه بر سرمایه‌های علمی، فرصت و ظرفیت تعاملات داخلی و بین‌المللی دانشگاه را گسترش می‌دهد؛ و در نهایت 7. تعاملات و عملکرد شایسته در سطح ملی که منابع و امکانات بیشتری برای تعاملات بین‌المللی فراهم می‌کند.پیشنهادات سیاستی: با توجه به این نتایج، به رهبران، سیاست‌مداران و سیاست‌گذاران توسعه دانش‌بنیان به‌طور عام، و سیاست‌گذاران علم، فناوری و نوآوری به‌طور خاص در کشورهای در حال توسعه (بخصوص ایران)، پیشنهاد می‌شود اگر می‌خواهند دانشگاه‌های بالنده در عرصه جهانی داشته باشند اقدامات زیر را انجام دهند:1. اصلاح قوانین و مقررات کشور در راستای آزاد و رقابتی‌سازی اقتصاد؛2. اصلاح قوانین و مقررات کشور در راستای افزایش تعامل و هماهنگی با اقتصاد و جامعه جهانی؛3. اصلاح سیاست‌های خارجی کشور در راستای ظهور فعال و مؤثر دانشگاه‌ها، سازمان‌های مردم نهاد و دولت در مجامع و سازمان‌های بین‌المللی ذی‌ربط؛ 4. اصلاح قوانین و مقررات کشور در راستای باز و آزادسازی امور اجتماعی و فرهنگی جامعه؛5. اصلاح قوانین و مقررات کشور در راستای استقرار اصول حکمرانی خوب در سطوح خرد و کلان؛ 6. توسعه تعاملات جهانی دولت و دانشگاه‌ها براساس اصول حکمرانی خوب؛7. افزایش سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی برای گسترش و ارتقاء هرچه بیشتر فناوری اطلاعات و ارتباطات؛ 8. افزایش سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در تولید، توزیع، رسانش و استفاده دانش جدید؛ و در نهایت 9. افزایش سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در سرمایه‌های علمی و فناوری‌های مورد استفاده در دانشگاه‌های کشور.

Keywords

• عملکرد دانشگاه
• اکوسیستم دانش عملکرد دانشگاه
• رتبه‌بندی دانشگاه‌ها
• بوم‌شناسی دانش
• اکوسیستم دانش