Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (Dec 2019)
Türk Halk Anlatılarında Ölüme İlişkin Tabu ve Kaçınmalar
Abstract
Hayatın mutlak biçimde sona ermesi anlamına gelen ölüm, insanlığın önemli geçiş dönemlerinden birisi olmuştur. Bilinmezliği ve tekrarlanmayan bir fenomen olması nedeniyle ölüme karşı büyük bir merak ve ürperti hissedilmiş ve bu duygular eşliğinde ölüme ilişkin anlayışlar geliştirilmiştir. Toplumların inanç sistemleri doğrultusunda ölüme ilişkin farklı anlayışlar ve bu anlayışların şekillendirdiği çeşitli gelenek, görenek, ibadet ve ayinler oluşmuştur. Ölüme ilişkin anlayışlar ve uygulamalar, kültürler arası değişim göstermekle birlikte yaşamın sağlıklı bir biçimde devamını ve uzatılmasını amaçlamıştır. Bu amaç doğrultusunda, ihlal edilmesi halinde büyüsel güçleri harekete geçirebilen, dinî ve ahlâkî düşüncenin önsel ilkesi olan “tabu” adlı güçlü yasaklamalar oluşturulmuştur. Bu yasaklamalara riayet edilmesi; ölüm karşısında geçici de olsa zafer kazanılmasını, farklı bir dünyaya göçtüğü için yaşayanların dünyasına özlem duyan ölünün sakinleştirilmesini mümkün hale getirmektedir. Ölüme ilişkin tabu ve kaçınmalar, ölüme ve ölüye karşı beslenen olumsuz algıyı kırma, yaşayanları, ölüm karşısında hissedilen korku, kaygı ve dehşet gibi duygulardan mümkün olduğunca kurtarma gibi işlevler üstlenir. Uyulan tabu ve kaçınmalar, ürpertici bir olgu olan ölüm karşısında bireyi cesaretlendirmekte ve yaşamının tehdit altında olmadığına dair güvence vermektedir. Bu makalede öncelikle ölüme ilişkin tabu ve kaçınmaların oluşmasına yol açan psikolojik unsurların korku, kaygı, dehşet neler olduğu tartışılmıştır. Halk anlatılarından hareketle ölüm etrafında oluşan tabu ve kaçınmaların; cesede, ölüyü anma günlerine, ölen kişinin mülkiyetine, ölümün adına anmaya ilişkin tabu ve kaçınmalar olmak üzere dört alt başlık altında değerlendirilmesi uygun görülmüştür. Çalışmada Türk kültürünün erken devirlerinde ve değişik coğrafyalarında rastlanan ölüme ilişkin tabu ve kaçınmaların Türk halk anlatılarına yansıma biçimleri incelenmiştir. Bu çalışma esnasında ölüme ilişkin tabu ve kaçınmaların mitolojik ve dinî kökeninin sorgulanmasına gayret edilmiştir. Ölüm noktasında beliren tabu ve kaçınmaların; ölen kişiyi taşınmış olduğu yeni dünyasında mutlu kılmayı, onun geri dönüşünü engellemeyi ve geride kalanları ruhsal açıdan sağaltmayı amaçladığı tespit edilmiştir. Yine inceleme çerçevesinde Türk halk anlatılarında tespit edilen tabu ve kaçınmaların, ölüme karşı gösterilen inanç odaklı bir refleks olduğu ve insanın yaşam hakkını yücelttiği ortaya konmuştur.
