بی‌تمدنی سازمانی در دانشگاه‌ها: عوامل و راهکارها

Abstract

هدف: از آنجا که یکی از اهداف جهانی تعلیم و تربیت، ارتقای مدنیت و احترام است، دانشجویان علاوه بر کسب تخصص و مهارت در علوم، باید فضائل عالی اخلاق و انسانیت را نیز کسب کنند. این در حالی است که انواع و موارد قابل توجهی از مصادیق بروز رفتارهای نادرست مشاهده می‌شود، همان موضوعی که به بی‌تمدنی در محیط دانشگاهی شهرت یافته و به معضلی قابل تعمق در آموزش عالی تبدیل شده است. بنابراین هدف پژوهش حاضر، شناسایی مؤلفه‌ها، پیشایندها، پیامدها و راهکارهای کاهش بی‌تمدنی سازمانی در دانشگاه‌ها بوده است.مواد و روش‌ها: روش این پژوهش کیفی از نوع پدیدارشناسی بود. مشارکت‌کنندگان بالقوه پژوهش اساتید و خبرگان مطلع در زمینه موضوع پژوهش در دانشگاه‌های کشور بودند. نمونه‌گیری با رویکرد هدفمند و به روش انتخاب صاحب‌نظران کلیدی انجام گرفت. برای تعیین حجم نمونه از اشباع نظری بهره گرفته شد و با 22 نفر از اعضای هیئت علمی و صاحب‌نظران دانشگاهی مصاحبه نیمه‌ساختاریافته انجام شد. تجزیه و تحلیل داده‌ها از طریق رویکرد تحلیل مضمون با بهره‌گیری از نرم‌فزار MAXQDA 2020 انجام گردید. برای تعیین روایی مصاحبه‌ها از مطالعه مجدد توسط همتا و پژوهشگر استفاده شد. پایایی با اشباع نظری در مرحله جمع‌آوری داده‌ها و پایایی باز آزمون معادل94/89 درصد مورد تأیید قرار گرفت.بحث و نتیجه‌گیری: یافته‌های حاصل از مصاحبه‌ها نشان داد که مؤلفه‌های بی‌تمدنی سازمانی شامل 4 مضمون فراگیر (بی‌تمدنی سازمانی دانشجویان، بی‌تمدنی سازمانی اعضای هیئت علمی، بی‌تمدنی سازمانی مدیران و بی‌تمدنی سازمانی کارکنان)، پیشایندهای بی‌تمدنی سازمانی شامل 3 مضمون فراگیر (عوامل فردی، عوامل درون سازمانی و عوامل برون سازمانی)، پیامدهای بی‌تمدنی سازمانی شامل 3 مضمون فراگیر (پیامدهای مرتبط با سلامت فردی و سازمانی؛ پیامدهای نگرشی (مبتنی بر تبادل اجتماعی)؛ و پیامدهای رفتاری و کناره‌گیری)، راهکارهای کاهش بی‌تمدنی سازمانی شامل 3 مضمون فراگیر (تمهیدات آموزشی، تمهیدات انگیزشی و تمهیدات سازمانی) بود. مؤلفه‌های بی‌تمدنی سازمانی دانشجویان شامل مضمون‌های سازمان‌دهنده (عدم رعایت هنجارهای آموزشی و پژوهشی، نقض هنجارهای محیط آکادمیک، گستاخی نسبت به استاد و عدم رعایت اخلاق دانشجویی) گردید. مؤلفه‌های بی‌تمدنی سازمانی اعضای هیئت علمی شامل مضمون‌های سازمان‌دهنده ‌(نداشتن مهارت‌ها و دانش تدریس، بی‌تفاوتی علمی، عدم رعایت اخلاق حرفه‌ای در قبال دانشجویان، عدم رعایت هنجارهای محیط آکادمیک، داشتن رفتارهای غیرحرفه‌ای و مخرب با همکاران، و داشتن رفتارهای توهین‌آمیز و گستاخانه با همکاران) بود. مؤلفه‌های بی‌تمدنی سازمانی مدیران شامل مضمون‌های سازمان‌دهنده (مدیریت ناکارآمد، خود برتربینی نسبت به کارکنان و بی‌توجهی به کارکنان) بود. مؤلفه‌های بی‌تمدنی سازمانی کارکنان شامل مضمون‌های سازمان‌دهنده (کوتاهی کردن و نقصان در مسئولیت‌پذیری، عدم حضور مؤثر کارمند در محل کار و داشتن رفتار غیراخلاقی) شد. عوامل فردی از پیشایندها، مضمون‌های سازمان‌دهنده‌ (ویژگی‌های دموگرافیک افراد، ویژگی‌های شخصیتی افراد و مسائل خانوادگی) بود. عوامل درون سازمانی از پیشایندها شامل مضمون‌های سازمان‌دهنده (ساختار و قوانین و مقررات دانشگاه، مسائل مدیریتی، مسائل مرتبط با شغل، محیط و امکانات آموزشی نامناسب، مسائل مرتبط با جو و فرهنگ سازمانی دانشگاه، نقصان در نظام نظارت و ارزشیابی) گردید. عوامل برون سازمانی از پیشایندها شامل مضمون‌های سازمان‌دهنده (مسائل فرهنگی-اجتماعی، مسائل اقتصادی و مسائل سیاسی) بود. پیامدهای مرتبط با سلامت فردی و سازمانی شامل مضمون‌های سازمان‌دهنده (ایجاد آسیب‌های روانی و جسمی، فرسودگی شغلی و تحصیلی و عدم رضایت شغلی) بود. پیامدهای نگرشی شامل مضمون‌ سازمان‌دهنده‌ خدشه‌دار شدن شأن و جایگاه دانشگاه در جامعه) شد. پیامدهای رفتاری و کناره‌گیری شامل مضمون‌های سازمان‌دهنده (افزایش جابجایی یا تمایل به ترک شغل؛ پرورش منابع انسانی بی‌تمدن؛ از بین رفتن اعتماد، همدلی و رابطه‌ی مثبت بین افراد؛ کاهش عملکرد وظیفه؛ و شکست در اجرای طرح‌ها و کارهای گروهی) بود. تمهیدات آموزشی از راهکارها شامل مضمون‌های سازمان‌دهنده (آموزش و بهسازی، خودمدیریتی و بهبود و پرورش مهارت‌های ارتباطی) گردید. تمهیدات انگیزشی از راهکارها شامل مضمون‌های سازمان‌دهنده (الگوسازی و نظام پاداش و تنبیه مناسب) بود. تمهیدات سازمانی از راهکارها شامل مضمون‌های سازمان‌دهنده (اصلاح سبک مدیریت و رهبری، تدبیر مدیریت، تقویت فرهنگ سازمانی مشوق ادب و مدنیت، و اصلاح قوانین گزینشی) شد. نتایج این پژوهش می‌تواند به اعضای هیئت علمی کمک کند تا با شناخت کافی از مؤلفه‌ها، پیشایندها و پیامدهای بی‌تمدنی سازمانی در دانشگاه‌ها از اثرات مخرب آن در فرایند یاددهی و یادگیری جلوگیری نمایند.

Keywords

• پیامدهای بی‌تمدنی سازمانی
• پیشایندهای بی‌تمدنی سازمانی
• دانشگاه‌ها
• راهکارهای کاهش بی‌تمدنی سازمانی
• مؤلفه‌های بی‌تمدنی سازمانی