Kader (Dec 2023)
Temânu‘ Dışında Alternatif Bir Tevhit Delili: Mekânsızlıkta İki Mekânsız Tanrı
Abstract
Kelamcıların eserlerinde Allah’ın birliğine ilişkin sundukları yegâne delil temânu‘ olarak adlandırılan tevhit delilidir. Bunun dışında literatürde tevhitle ilgili temânu‘ya dayanmayan müstakil bir başka delil bulmak neredeyse imkânsızdır. Allah’ın varlığına dair ortaya koyulan birçok delile bakınca birlik delillerinin neden bu kadar az olduğu düşündürücüdür. Burada iki ihtimalden bahsedilebilir: ya temânu‘ delili birlik hususunda yeterlidir ve bir başka delile ihtiyaç yoktur ya da temanu‘ dışında alternatif, müstakil bir delil bulunamamıştır. Benim tespit edebildiğim kadarıyla alternatif ilk müstakil delil hicrî altıncı yüzyılda yaşamış Horasanlı bir âlime aittir: Bahâüddîn en-Neccâr el-Kazvînî. Sirâcü’l-‘ukūl adlı eserinde temânu‘ delilini arz ettikten sonra “şaşırtıcı bir nükte” diyerek tevhitle ilgili bir argümana daha yer verir. İki cevher ve cevherlerin tahayyüz özelliği üzerinden şekillenen argüman en sonunda meselenin iki tanrının mekansızlıktaki durumuna, konumuna getirilerek tek tanrının olması gerektiği düşüncesiyle sonuçlandırılır.
