بررسی تغییرپذیری ماهانة فرسایش خاک در آبخیز معرف کسیلیان با استفاده از مدل RUSLE

Abstract

مقدمه و هدفیکی از رایج‌ترین انواع نابودی خاک، فرسایش خاک به‌وسیلة عامل‌های باران و رواناب است. فرسایش خاک باعث کاهش کیفیت خاک در محل فرسایش می‌شود و رسوب به‌وجود آمده از فرسایش نیز باعث ایجاد مشکلاتی در درون و خارج از آبخیز می‌شود. به‌دلیل هزینة زیاد اندازه‌گیری فرسایش خاک و تولید رسوب، مدل‌های متنوعی برای برآورد شدت این متغیرها در مقیاس‌های مختلف مکانی و زمانی پیشنهادشده است. از این میان معادلة جهانی اصلاح‌شدة هدررفت خاک (RUSLE) هم به‌دلیل وجود داده‌های لازم برای عامل‌های ورودی مدل و هم امکان اجرا به‌شکل توزیعی، به‌طور گسترده‌ در همة نقاط جهان استفاده‌شده است.مواد و روش‌هااین پژوهش با هدف برآورد فرسایش خاک با استفاده از مدل RUSLE در مقیاس ماهانه در سال 2021 برای آبخیز معرف کسیلیان انجام ‌شد. ابتدا نقشة توزیعی پنج عامل مدل RUSLE تهیه شد. از آنجایی که متغیرهای پوشش‌گیاهی و بارش در مقیاس ماهانه تغییر قابل توجهی داشتند، تغییرات زمانی عامل‌های مزبور منجر به پویایی سامانة آبخیز و تغییرات ماهانه فرسایش خاک ‌شد. هم‌چنین، عامل‌های فرسایش‌پذیری خاک، پستی‌بلندی و مدیریت زمین‌ به‌عنوان عامل‌های ایستا در نظر گرفته شد. سرانجام عامل‌های پنج‌گانه مدل در نرم‌افزار Arc GIS در یکدیگر ضرب شدند و نقشه‌های توزیعی فرسایش در مقیاس‌های ماهانه، فصلی و سالانه تهیه شد.نتایج و بحثبا توجه به نقشه‌های توزیعی ماهانه، فصلی و سالانة فرسایش خاک، بیش‌ترین و کم‌ترین فرسایش ماهانة خاک به‌ترتیب 1/13 و 0/13 تن در هکتار در ماه‌های نوامبر و آوریل رخ داد. میانگین شدت فرسایش خاک در فصل‌های بهار، تابستان، پاییز و زمستان به‌ترتیب 1/32، 2/74، 2/99 و 1/52 تن در هکتار به‌دست آمد. بنابراین، کم‌ترین فرسایش فصلی خاک به‌ترتیب در بهار و زمستان و بیش‌ترین آن به‌ترتیب در پاییز و تابستان بود. سرانجام می‌توان گفت فرسایش خاک در نیمة دوم سال بیش‌تر از نیمة اول بود. میانگین شدت فرسایش خاک در آبخیز معرف کسیلیان 8/56 تن در هکتار در سال برآورد شد.نتیجه‌گیری و پیشنهادهانتایج نشان داد فرسایش در بخش گسترده‌ای از آبخیز بررسی‌شده، کم بود و فقط دامنه‌های با شیب زیاد به‌ویژه با پوشش ‌گیاهی کم شامل مراتع و زمین‌های زراعی رهاشده، مستعد فرسایش تشدیدی خاک بودند. بر اساس نتایج این پژوهش فرسایش خاک به‌دلیل تبدیل کاربری‌های جنگل و مرتع به زمین‌های کشاورزی و باغی و حتی مسکونی، افزایش یافت. سرانجام پیشنهاد می‌شود که با استفاده از راهکارهای مدیریتی و اقدام‌های حفاظت خاک به‌ویژه در دامنه‌ها و مناطق با شیب زیاد از تغییر کاربری زمین‌ جلوگیری شود.

Keywords

• تغییر کاربری زمین‌
• حفاظت خاک
• فرسایش‌پذیری خاک
• مدل‌های توزیعی
• مدل rusle