تحلیل مضمون کتب درسی دوره ابتدایی برای شناسایی مؤلفه‌های هویت ملی براساس اسناد بالادستی

Abstract

هدف: با توجه به نقش مهمی که نهاد آموزش و پرورش و برنامه درسی در تقویت هویت ملی دانش‌آموزان دارد، هدف پژوهش حاضر شناسایی مضامین هویت ملی در کتاب‌های درسی دوره دوم ابتدایی با توجه به اسناد بالادستی مرتبط با برنامه درسی ملی ایران است. مواد و روش‌ها: در این پژوهش برای تحلیل متن اسناد بالادستی و کتب درسی از روش تحلیل مضمون استفاده شده است. نمونه مورد بررسی در این پژوهش کتب درسی هدیه‌های آسمانی و مطالعات اجتماعی است. این کتاب‌ها از آن جهت انتخاب شده است که بیشترین قابلیت برای حمل مفاهیم هویت ملی را دارند. واحد تحلیل (ثبت)؛ مضمون، تصویر، نقشه و واحد زمینه، کتب درسی است. برای تعیین روایی با بهره از روش تحلیل محتوای کیفی با رویکرد استقرایی (تحلیل مضمون)، کتاب‌ها و اسناد بالادستی در دو مرحله بازبینی شدند یکی پس از اینکه بین 10 تا 50 درصد مقوله‌بندی‌ها انجام شد و بار دوم در پایان کار صورت گرفت. بحث و نتیجه‌گیری: در نتیجه تحلیل داده‌ها، 150 مفهوم، 30 زیرمقوله و 9 مقوله استخراج شد. مهم‌ترین مؤلفه‌هایی هویت ملی عبارت‌اند از: معرفی فرهنگ‌های مختلف، تاریخ و هویت اقوام، معرفی میراث فرهنگی؛ معرفی مشاهیر، انعکاس سبک پوشش اقوام و مناطق؛ زبان‌های اقوام ایرانی در کتب درسی، تکثرگرایی دینی و مذهبی، معرفی جشن‌ها و اعیاد و مناسک مذهبی همه اقوام و مناطق. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد، برنامه‌ریزان ‌می‌توانند با سیاست‌گذاری براساس عناصر هویت ملی و ارائه محتوای مناسب در کتب درسی، هویت ملی را در دانش‌آموزان دوره ابتدایی تقویت و تعلق به وطن را در آن‌ها بارور کنند.

Keywords

• تحلیل مضمون
• دوره دوم ابتدایی
• کتب درسی
• هویت ملی