اثر عمق غرقابی بر تلفات تبخیر از سطوح شالیزاری

Abstract

سابقه و هدف: در روش آبیاری غرق‌آبی در اراضی شالیزاری، تبخیر آب از سطح خاک یکی از اجزای تلفات آب محسوب می‌گردد. مقدار تبخیر در این اراضی تابع عوامل دما، رطوبت نسبی، سرعت باد، سطح پوشش گیاهی، عمق غرق‌آبی، عمق ایستابی در زیر سطح خاک و عوامل متعدد دیگر می‌باشد. در مدیریت‌های مبتنی بر آبیاری تناوبی، شالیزارها از حالت غرق‌آب دایم خارج گردیده‌اند و در هر نوبت آبیاری سطح آب در آن‌ها از حد فاصل غرق‌آب تا ظهور ترک مویین تغییر می‌کند. این تحقیق با هدف اندازه گیری مقدار تبخیر در دوره رشد برنج در عمق‌های مختلف غرق‌آبی در شرایط اراضی شالیزاری استان گیلان در محل مزرعه موسسه تحقیقات برنج کشور در مجاورت ایستگاه تحقیقات هواشناسی رشت در سال 1392 انجام شد.مواد و روش‌ها: پنج تیمار مختلف سطح ثابت آب نسبت به سطح خاک شالیزار (5، 5/2، 0، 5- و 10- سانتی‌متر) در سه تکرار و با استفاده از مینی‌لایسیمتر نصب شده در وسط کرتهای بزرگ شالیزاری با استفاده از طرح بلوک‌های کامل تصادفی اعمال گردید و تبخیر روزانه در آنها اندازه‌گیری شد. یافته‌ها: نتایج نشان داد که تلفات تبخیر در عمق‌های مختلف غرقابی در سطح 5% در برخی موارد با یکدیگر تفاوت معنی‌دار دارند. بیشترین مقدار تبخیر مربوط به تیمار صفر سانتیمتر و کمترین مقدار مربوط به تیمار 10- سانتیمتر، به ترتیب معادل8/120 و 94 میلی‌متر بود. در همه تیمارها با گذشت زمان از ابتدای دوره، تبخیر در شالیزار به نصف کاهش می‌یابد. وقوع بارندگی نیز تبخیر را تا 75% کاهش می‌دهد. بدون در نظرگرفتن روزهای بارندگی نیز تفاوت تبخیر در سطوح مختلف غرقابی در شالیزار دارای تفاوت معنی‌دار می‌باشند. مقایسه میانگین‌ها نشان داد که بالا‌بودن ارتفاع سطح غرق‌آب در شالیزار موجب افزایش میزان تلفات تبخیر می‌گردد. با کاهش سطح غرق‌آب و نازک شدن لایه آب روی خاک، خصوصاً در دوره رشد رویشی، تبخیر کاهش می‌یابد. اگر ارتفاع این لایه خیلی کم شود وبه صفر برسد و یا خاک در حالت نیمه اشباع قرار بگیرد، تبخیر مجدداً افزایش می‌یابد. پس از آن در شرایطی که سطح آب در خاک پایین‌تر از شرایط نیمه اشباع است (10- سانتی‌متر) تبخیر بطور معنی‌داری کاهش می‌یابد.نتیجه‌گیری: نتایج اندازه‌گیری‌های تبخیر و نوسانات آن تشابه چشمگیری با نوسانات دمای اندازه گیری شده در هر تیمار (در عمق 5 و 10 سانتیمتری زیر سطح خاک) و همچنین دمای آب دارد و تیمارهایی که دارای تلفات تبخیر بیشتر هستند، تیمارهایی هستند که در بازه های روزانه دماهای بیشتری در محیط آب و خاک آنها ثبت شده است. در شرایط وجود آب کافی وجود لایه نه چندان ضخیم غرق‌آب باعث جلوگیری از بالارفتن تبخیر آب می‌گردد، اما در صورت نبود آب لازم برای حفظ حالت غرق‌آب، برای کاهش تلفات تبخیر، استقرار آب در بیش از 5 سانتی‌متر پایین‌تر از سطح خاک در اولویت قرار دارد.

Keywords

• تبخیر
• شالیزار
• عمق غرقاب
• مرحله رویشی
• مینی لایسمتر