O tragizmie cnoty zadufanej. Analiza estetyczno-etycznych aspektów pedagogiki tragicznej Henryka Elzenberga. Część II

Abstract

Artykuł stanowi kontynuację analizy podstawowych aspektów tragicznej pedagogiki Henryka Elzenberga. Konfrontacja z tragicznością istnienia, a zatem zagładą tego, co piękne i dobre, służy w koncepcji Elzenberga kształtowaniu charakteru moralnego poprzez wyrzekanie się wartości niższych, aż po ofiarę, poświęcenie się dla wartości najwyższych. Poprzez cierpienie aktywizuje się zatem potencjał moralny, twórczy i kulturowy jednostki oraz wspólnoty. Ograniczenia moralne Brutusa, poczynając od stoickiego ideału niewzruszoności wobec cierpienia, poprzez ślepotę w umiłowaniu (nie)przyjaciela i republiki aż po intelektualizm i naiwną wiarę w przewagę cnoty nad pragmatyczną logiką walki o władzę, odzwierciedlają napięcie pomiędzy powinnością a istnieniem, imperatywem moralnym a skutecznością. Homo ethicus istotowo różni się od homo politicus i w politycznej rywalizacji jest skazany na porażkę, a zarazem jego bohaterstwo leży u podstawy pamięci i tożsamości zbiorowej. Kultura opiera się na czci dla przegranych i tych, którzy oddali swe życie dla „sprawy”, gdyż w nich manifestuje się skrajne poświęcenie dla wartości. Autor w odwołaniu do polskiej myśli chrześcijańskiej (S. Wyszyński) wskazuje na możliwość rozszerzenia Elzenbergowskiej koncepcji bohatera, inspirowanej wątkami grecko-rzymskimi oraz polską tradycją powstańczą, o rozumność praktyczną, wyrastającą z osadzenia w realnej linii genealogicznej, zdolność do krytycznego przyswajania tradycji, afirmację własnych niedoskonałości i niedoskonałości świata, po waleczność i ofiarność w codziennych praktykach. Świętość bohaterstwa przekracza wymiar autocentrycznej „troski o duszę” i heroicznego patriotyzmu, stając się poświęceniem dla innych w służbie innym. ABSTRACT The Tragedy of Self-righteous Virtue: Analysis of the Aesthetic and Ethical Aspects of Henryk Elzenberg’s Tragic Pedagogy. Part II The paper is a continuation of the analysis of the basic aspects of Henryk Elzenber’s tragic pedagogy. The confrontation with the tragic nature of existence, and therefore with the destruction of what is beautiful and good, serves in Elzenberg’s conception of shaping the moral character by renouncing lower values, up to sacrifice, devotion to the highest values. Thus, suffering activates the moral, creative and cultural potential of an individual and a community. The moral limitations of Brutus, ranging from the stoic ideal of steadfastness in the face of suffering, through blindness in loving a (dis)friend and the republic, to intellectualism and naive faith in the superiority of virtue over the pragmatic logic of the struggle for power, reflect the tension between duty and existence, moral imperative and efficiency. Homo ethicus differs essentially from homo politicus and is doomed to failure in political rivalry, and at the same time its heroism lies at the basis of memory and collective identity. Culture is based on honoring the losers and those who gave their lives for the ‘cause’ because in them an extreme dedication to values is manifested. The author, in reference to Polish Christian thought (S. Wyszyński), indicates the possibility of extending the Elzenberg’s concept of the hero, inspired by Greco-Roman themes and the Polish insurgent tradition, with practical rationality, arising from embedding in a real genealogical line, the ability to critically assimilate tradition, affirmation of one’s own imperfections and imperfections in the world, to valor and self-sacrifice in everyday practices. The sanctity of heroism exceeds the dimension of self-centered ‘care for the soul’ and heroic patriotism, becoming sacrifice for others in the service of others.