تحلیل زبان‌شناختی سوره مزّمّل؛ نگاهی نقش‌گرایانه

Abstract

مقالۀ پیش­رو تلاشی است در راستای تحلیل آیات سورۀ مزّمّل بر اساس نظریۀ نقشگرای نظام­مند هلیدی. هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی ساز­و­کار­های مربوط به بازنمایی مقولات وجه­نمایی، یافتن انواع نقش‌های گفتاری به کار­رفته در متن این سوره، مشخص­ساختن انواع فرایند­های به‌کاررفته و در پایان، یافتن انواع ساخت­های آغازگری است. نتایج پژوهش حاکی از این است که بر اساس فرانقش بینافردی، وجه غالب در اکثر بند­های این سوره وجه خبری است و این نتیجه مبیّن این نکته است که بیشتر آیات جنبۀ واقع­گرایانه و توصیف حقایق دارند و همچنین، خداوند می­خواهد با استفادۀ بیشتر از این وجه، قطعیّت سخن خود را برساند و نوعی حسّ اطمینان در مخاطب ایجاد کند. همچنین، زمانِ حال، زمان غالب در متن سورۀ مزبور است و ازآنجا­که زمان حال زمانی است که دامنۀ آن وسیع و درواقع شامل همۀ زمان­ها نیز می­تواند باشد، گوینده در متن این سوره بیشتر افعالی با زمان حال را به کار برده است. بررسی قطبیّت بند­ها حاکی از درصد بالای قطبیتِ مثبت نسبت به قطبیت منفی است و این غالب‌بودن قطبیت مثبت درکنار غالب‌بودن وجه خبری، قطعیت سخن گوینده را بیشتر می­کند. به‌علاوه، بر اساس فرانقش بازنمودی، فرایند مادی بیشترین بسامد را در متن سوره دارد. فراوانی بالای فرایند مادی به‌دلیل عینی‌بودن کلام در متن سوره است؛ هرچه سخن عینی­تر باشد، متن تأثیرگذار­تر است. بر اساس فرانقش متنی، ساخت آغازگر بیشتر بند­ها بی‌نشان است و این غالب‌بودن نشان می­دهد که گوینده در تلاش است تا از همان سازوکار متداول در زبان روزمره، در ساخت اطلاعی بهره بگیرد.

Keywords

• قرآن کریم
• سوره مزّمّل
• فرانقش بینافردی
• فرانقش اندیشگانی
• فرانقش متنی