شناسایی و رتبه‌بندی مؤلفه‌های مؤثر بر ارزیابی عملکرد طرح‌های جنگلداری

Abstract

سابقه و هدف: جنگل‌ها به‌عنوان بخش مهمی از منابع تجدیدشونده، در رشد اقتصادی و توسعه پایدار هر کشور نقش مهمی ایفا می-کنند. بنابراین اجرای برنامه‌های مدیریتی صحیح که لازمه آن شناخت کافی از این منابع است، در جهت مدیریت اصولی جنگل‌ها ضروری است. یک طرح جنگلداری باید ضامن تولید کالا و خدمات بدون آسیب جدی به ارزش‌های جنگل و آینده تولید در جنگل باشد. به‌این ترتیب یک طرح مدیریتی زمانی موفق خواهد بود که جنبه‌های مدیریتی آن در ابعاد مختلف علمی، اکولوژیکی، اجرایی، اقتصادی و اجتماعی در کنار هم قابل دستیابی باشد و تعادل بین این جنبه‌ها پیش‌بینی و اجرا شود، اگرچه دستیابی به این تعادل بسیار سخت است. هدف کلی این پژوهش شناسایی مؤلفه‌های مؤثر بر عملکرد طرح‌های جنگلداری کشور و رتبه‌بندی آنها از دیدگاه متخصصان بود.مواد و روش‌ها: به‌این منظور از روش دلفی فازی بر مبنای داده‌های ذهنی افراد خبره در سطح سه بعد، 1- علمی (7 مؤلفه)، 2- مدیریتی- اجرائی (18 مؤلفه) و 3- قانونی (9 مؤلفه) و در نهایت، براساس وزن نهایی عوامل، به‌ترتیب از بیشترین تا کمترین مقدار ارزش درجه اهمیت عوامل، استفاده شد. دلفی فازی روشی است که در آن داده‌های ذهنی افراد خبره با استفاده از تحلیل‌های آماری به داده‌های تقریباً عینی تبدیل می‌شوند و این روش منجر به اجماع در تصمیم‌گیری و رسیدن به یک نقطه با ثبات می‌شود. در این روش ابتدا از افراد خبره خواسته شد تا پیش‌بینی خود را به‌صورت اعداد فازی مثلثی در قالب حداقل و حداکثر اهمیتی که مدنظر دارند در پرسشنامه وارد کنند. سپس دسته اعداد فازی تشکیل و تجمیع نظرات محاسبه شد.نتایج: نتایج مؤلفه‌های علمی مؤثر بر عملکرد طرح‌های جنگلداری از دیدگاه متخصصان نشان داد که مؤلفه هماهنگی و ارتباط بین ساختارهای علمی اجرایی و قانونی با وزن نهایی 181/0، بیشترین وزن نهایی و درجه اهمیت بالا را داشت. مؤلفه وابستگی زیاد ساکنان جنگل‌ها و معیشت آنها به بهره‌برداری از منابع طبیعی با وزن نهایی 086/0 اولویت اول در میان مؤلفه‌های مدیریتی–اجرایی بود. مؤلفه-های قانونی مؤثر بر عملکرد طرح‌های جنگلداری از دیدگاه متخصصان نیز شامل مشخص بودن ناظر طرح و فعال بودن ناظر و توجه به گزارشات او و همچنین مؤلفه تخریب و تجاوز به جنگل و قاچاق چوب هر کدام با وزن نهایی 150/0 به‌طور مشترک بیشترین وزن نهایی را داشتند.نتیجه‌گیری: اگرچه که روش واحدی برای ارزیابی و تعیین معیارها و شاخص‌های اثربخشی مدیریت جنگل وجود ندارد اما پژوهش در زمینه تشخیص اولویت‌ها به‌ویژه به تفکیک طرح‌های جنگلداری در مناطق مختلف کشور کمک قابل ملاحظه‌ای به ارزیابی، بهبود عملکرد، تصمیم‌گیری درباره روند آینده اجرا یا توقف طرح‌ها و یا تغییر رویه از بهره‌برداری به حفاظت خواهد کرد.

Keywords

• دلفی فازی
• مدیریت پایدار جنگل
• معیار