گونه‌شناسی فنی و بصری چلنگری‌های دَر و پنجره‌های تهران عصر پهلوی دوم

Abstract

ابنیه تهران در دوره پهلوی دوم دارای چلنگری با طرح‌های متنوع هستند که نشان از هنر دست آهنگران تهرانی است. هدف مقاله، بررسی شیوه طراحی، ساخت و تکنیک‌های به‌کار رفته در چلنگری‌های در و پنجره تهران دوره پهلوی دوم است و به دنبال پاسخ بدین پرسش‌هاست: 1) شیوه طراحی، ساخت و تکنیک چلنگری (پنجره و دَر) ها در تهران چیست؟ و 2) نقوش آن‌ها کدامند؟ روش پژوهش به‌صورت توصیفی - تحلیلی و گردآوری اطلاعات، کتابخانه‌ای و به‌ویژه میدانی که تعداد نمونه‌ها 900 عدد پنجره و دَر، جمع‌آوری، آنالیز و تحلیل شده است. یافته‌ها نشان می‌دهند که، شیوه طراحی به‌صورت ساده و انتزاعی و نیمه انتزاعی بوده و نحوه گسترش نقوش مستقل (تکی)، قرینه (یک - دوم، یک - چهارم)، واگیره‌ای (4*1، 4*3، 2*3، 4*4، 2*6، 4*6، 3*1، 3*2، 4*2، 5*4) هستند. نحوه ساخت و تکنیک نیز طرح موردنظر را روی صفحه تخمین کپی کرده و سپس، به‌وسیله تسمه‌های فلزی به پهنای 2 سانتی‌متر و قطر 5/0 سانتی‌متر و گاهی، ورقه‌های آهن نقوش را آماده و روی دَر و قاب پنجره نصب می‌کنند. نقوش در پنج دسته انسانی، حیوانی، گیاهی، هندسی و گره چینی، انتزاعی هستند. تنوع طراحی، شیوه گسترش و نقوش در چلنگری‌های این دوره، پیرو نقش‌مایه‌های گره ایرانی بر آجر، چوب و به‌ویژه، کاشی‌کاری، نقاشی‌های انتزاعی مانند پیت موندریان و مکاتب قرن 19م. (سوپره ماتیسم، ریونیسم، کنستراکتیویسم) بوده و هم‌چنین، استفاده از نقوش ایرانی در این دوره کم‌رنگ شده و غالب نقوش تابع مدرنیته حاکم در ایران هستند. چلنگری‌ها در این دوره، ریشه هویتی ایرانی - اروپایی داشته و تمامی نقوش و فرم‌ها از ابعاد و شکل دَر و پنجره‌ها تبعیت می‌کنند.

Keywords

• واژه‌های کلیدی: معماری
• تهران
• پهلوی دوم
• چلنگری
• دَر - پنجره