بررسی ویژگی‌های بیومتری، فیزیکی و شیمیایی چوب بلوط ایرانی (Quercus brantii Lindl.) (مطالعه‌ی موردی؛ شهرستان لردگان)

Abstract

سابقه و هدف: ویژگی‌های بیومتری، فیزیکی و شیمیایی چوب گونه‌های مختلف درختی عوامل مهمی جهت تعیین، شناخت و کاربرد آنها می باشد. گونه بلوط ایرانی (Quercus brantii Lindl.) از خانواده Fagacea، مهم‌ترین و فراوانترین گونه درختی جنگل‌های زاگرس در استان‌های غرب و جنوب غربی کشور می‌باشد که ویژگی‌های بیومتری، فیزیکی و شیمیایی چوب آن تاکنون مورد مطالعه قرار نگرفته است. در این تحقیق، برخی از خصوصیات ذکر شده چوب درخت بلوط ایرانی از شهرستان لردگان استان چهارمحال و بختیاری اندازه‌گیری شد. این خصوصیات شامل ویژگی‌های بیومتری الیاف مانند طول الیاف، قطرالیاف و ضخامت دیواره سلولی، ویژگی‌های فیزیکی مانند جرم ویژه و هم‌کشیدگی و واکشیدگی حجمی و ویژگی‌های شیمیایی مانند مقدار سلولز، لیگنین و مواد استخراجی بودند. با اندازه‌گیری و بررسی این ویژگی‌ها می‌توان اطلاعات ارزشمندی در زمینه عناصر سلولی و ارتباط آن با دوام طبیعی این گونه‌ به دست آورد. مواد و روش‌ها: این پژوهش در جنگل‌های روستای آتشگاه در 55 کیلومتری جنوب غربی شهرستان لردگان انجام شد. شهرستان لردگان یکی از مهم‌ترین رویشگاه‌های جنگلی استان چهار محال و بختیاری است. در این مطالعه تعداد سه اصله درخت سالم با قطر تقریبی 35 سانتی متر برای تعیین ویژگی‌های بیومتری (طول الیاف، قطر الیاف، قطر حفره و ضخامت الیاف)، فیزیکی (جرم ویژه، هم‌کشیدگی و واکشیدگی حجمی) و شیمیایی (میزان سلولز، میزان لیگنین، میزان مواد استخراجی و میزان خاکستر) انتخاب و قطع شد. از هر درخت سه دیسک از قطر برابر سینه تهیه و سپس نمونه‌های چوبی در جهت شعاعی درخت از مغز به سمت پوست بریده و خواص مورد نظر اندازه‌گیری شد. جداسازی الیاف با استفاده از روش فرانکلین انجام شد. برای اندازه‌گیری چگالی از استاندارد ISO-3131 استفاده شد. اندازه‌گیری میزان سلولز موجود در چوب بر اساس درصد ماده خشک چوبی و مطابق با استاندارد T264-om-88 آیین‌نامه TAPPIلیگنین بر اساس استاندارد T-222-6m-88آیین‌نامه TAPPI مواد استخراجی بر اساس استاندارد ASTM شماره D1107-84 انجام گردید. یافته‌ها: نتایج این مطالعه نشان داد که میانگین کلی طول الیاف، قطر کلی الیاف، قطر حفره و ضخامت دیواره الیاف در جهت شعاعی به ترتیب 67/967، 14/17، 67/3 و 41/6 میکرون می‌باشد. همچنین نتایج نشان داد که جرم ویژه خشک و پایه این چوب برابر با g/cm3 10/0±00/1 و g/cm3 11/0±91/0 و میزان هم‌کشیدگی و واکشیدگی حجمی به ترتیب 12/10 و 29/11 درصد است. بررسی خصوصیات شیمیایی نشان داد که مقدار سلولز، لیگنین، مواد استخراجی و خاکستر برون چوب و درون چوب درخت بلوط ایرانی به ترتیب 37، 25، 1.19، 3.13، 41، 23، 2.6 و 3.56 درصد می باشد. نتیجه‌گیری: به طور کلی نتایج این تحقیق نشان داد که روند تغییرات ویژگی‌های بیومتری و فیزیکی از محدوده مغز به سمت پوست در جهت شعاعی صعودی می‌باشد. از سوی دیگر، با توجه نتایج به دست آمده، الیاف چوب بلوط ایرانی با طول متوسط 97/0 میلی‌متر در گروه الیاف متوسط قرار می‌گیرد. آنالیز شیمیایی نشان داد که مقادیر سلولز، مواد استخراجی و خاکستر درون چوب در مقایسه با برون چوب بیشتر می باشد. بین مقدار سلولز چوب درون و چوب برون در سطح 5 درصد اختلاف معنی دار مشاهده نشد. با توجه به جرم ویژه اندازه گیری شده (g/cm30/1) چوب بلوط ایرانی جزء چوب‌های سنگین محسوب می‌شود.

Keywords

• چوب بلوط ایرانی
• ویژگی‌های بیومتری
• خواص فیریکی
• خواص شیمیایی