نقش حکومت در اشاعه فرهنگی در ترکیه دورۀ مصطفی کمال

Abstract

تأثیرپذیری فرهنگ‌ها امر طبیعی و تا حدودی غیرقابل اجتناب است و معمولاً فرایندی است که از طریق هم­جواری و گسترش ارتباطات رخ می‌دهد. چنانچه در جهان اسلام معاصر ازجمله در ترکیه عثمانی به‌وضوح می‌توان گسترش فرهنگ غربی را در این فرایند مشاهده نمود. با روی کار آمدن کمال آتاترک (1881-1938م) در ترکیه با پدیده‌ای مواجهیم که خود حکومت با برنامه و دستور درصدد تسریع اشاعه فرهنگی است و می­توان از آن به اشاعه دستوری یاد نمود. پدیده اشاعه دستوری هرچند کم­وبیش در تمام قلمرو جهان اسلام مشاهده می­شود، اما پیشتاز این امر ترکیۀ زمان کمال آتاترک است که به صورت گسترده تمامی عرصه‌های فرهنگ سنتی‌-‌اسلامی در این زمان دستخوش تحول اساسی شد. وی توانست به­خصوص در عرصۀ آموزش جدید، ادبیات، هنر و ارتباطات تغییر نسبتا جدی را ایجاد نماید که در این نوشتار با روش توصیفی‌-‌تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته است. برخلاف جاهای دیگر که برنامه اشاعه دستوری با شکست مواجه شد، در ترکیه به­علت هم­جواری با غرب و زمینه‌های سیاسی موجود به موفقیت نسبی انجامید. تلاش‌های مصطفی کمال در این عرصه هرچند در موارد بسیاری مثبت و همگام با اقتضائات زمان بوده است، اما بدان سبب که این امر صرفا تقلیدی بوده و ریشه ازخودبیگانگی می‌گرفت، آسیب‌های فرهنگی زیادی نیز به همراه داشت. به همین خاطر نمی‌توان آن را یک حرکت اصلاحی محض در راستای بهبود فرهنگ جامعه اسلامی قلمداد نمود.

Keywords

• اشاعۀ فرهنگی
• تحول فرهنگی
• ترکیه
• مصطفی کمال