ارزیابی توانایی رقابت چهار رقم گندم (.Triticum aestivum L) با علف‌هرز بروموس ژاپنی (Bromus japonicus L.) با استفاده از مدل‌های تجربی

Abstract

سابقه و هدف مدیریت علف‌های هرز یکی از روش‌های مؤثر برای حفظ توان تولید است. تراکم علف‌هرز یک عامل کمّی مؤثر در رقابت با گیاه زراعی محسوب می‌شود. امروزه در مدیریت جوامع علف‌های هرز، به‌جای حذف کامل علف‌های هرز از مزرعه تلاش در جهت شناخت و ارزیابی کمّی، رفتار و اثرات علف‌های هرز در بوم‌نظام‌های زراعی است. این امر مستلزم شناخت ویژگی‌های گیاهان زراعی-علف‌های هرز در طول فصل رشد و اثرمتقابل آنها و کمّی نمودن رقابت می‌باشد. تاکنون مدل‌های تجربی مختلفی برای بیان رابطه بین افت عملکرد محصول در حضور علف‌های هرز پیشنهاد شده است. این مدل‌ها می‌توانند برای درک مفاهیمی همچون شدت رقابت و آستانه‌های کنترل علف‌های هرز، مورد استفاده قرار گیرند. از این‌رو پژوهش حاضر در راستای ارزیابی رقابت تراکم‌های مختلف علف‌هرز بروموس ژاپنی و چهار رقم گندم (هامون، هیرمند، بولانی و کلک افغانی) و پیش‌بینی کاهش عملکرد با استفاده از مدل‌های تجربی و مقایسه کارایی آن‌ها انجام شد. مواد و روش‌ها این پژوهش به‌صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک‌های کامل تصادفی با 4 تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه زابل (چاه نیمه) در سال زراعی 93-1394 انجام شد. در این آزمایش ارقام مختلف گندم (هامون، هیرمند، بولانی و کلک افغانی) با تراکم ثابت 400 بوته در مترمربع و همزمان با کشت گندم، بذرهای علف‌هرز بروموس ژاپنی با تراکم‌های 0، 100، 150، 200، 250 و 300 بوته در مترمربع در فواصل بین ردیف‌های گندم کشت شدند. در پایان فصل رشد، برداشت نهایی از نیمه پایینی هر کرت با رعایت اثر حاشیه و در مساحت یک مترمربع انجام شد. برای تخمین کاهش عملکرد دانه ارقام گندم در سطوح مختلف تراکم علف‌هرز، از مدل کاهش عملکرد-تراکم، مدل‌های یک و دو پارامتره سطح برگ و وزن خشک نسبی علف‌هرز استفاده گردید. برای تجزیه واریانس داده-ها و برآورد پارامترهای مدل از نرم‌افزارهای آماری SAS و Sigmaplot و برای رسم نمودارها از نرم‌افزار Excel استفاده شد. یافته‌ها نتایج مربوط به برازش داده‌ها به مدل کاهش عملکرد-تراکم نشان داد که افت عملکرد بیولوژیک در بین ارقام گندم کمتر از عملکرد دانه بود، این امر نشان‌دهنده حساسیت بیش‌تر عملکرد دانه به رقابت در مقایسه با عملکرد بیولوژیک می‌باشد. ضرایب خسارت نسبی به‌دست آمده در مدل‌های یک و دو پارامتری سطح برگ نسبی و وزن خشک نسبی علف‌هرز نشان‌دهنده قدرت رقابتی بالاتر علف‌هرز بروموس ژاپنی نسبت به ارقام گندم بود. مقایسه مدل‌های مختلف تجربی افت عملکرد نشان داد که مدل‌های سطح برگ نسبی و وزن خشک نسبی علف‌هرز به‌دلیل داشتن کم‌ترین مجذور میانگین مربعات خطا دارای بیش‌ترین کارایی در پیش‌بینی کاهش عملکرد گندم می‌باشند. نتیجه‌گیری به‌طور کلی نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که علف‌هرز بروموس ژاپنی یک رقیب قوی نسبت به ارقام گندم محسوب می‌شود. همچنین افزایش تراکم علف‌هرز سبب کاهش غیرخطی عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک در ارقام گندم مورد بررسی گردید. ارقام گندم از نظر حساسیت به تداخل علف‌هرز با هم متفاوت بودند. مقایسه کارآیی مدل‌های مورد بررسی حاکی از برتری مدل‌های سطح برگ نسبی و وزن خشک نسبی علف‌هرز نسبت به مدل کاهش عملکرد-تراکم بود. در نتیجه از این مدل‌ها می‌توان به عنوان معیار مناسبی جهت پیش‌بینی کاهش عملکرد گندم در شرایط تداخل با علف‌هرز بروموس ژاپنی استفاده نمود.

Keywords

• افت عملکرد
• کارایی مدل
• سطح برگ نسبی
• وزن خشک نسبی