اقتصاد کشاورزی و توسعه (Nov 2023)
بررسی اثر نوسانات نرخ ارز بر مصرف مواد غذایی در مناطق روستایی ایران
Abstract
نرخ ارز، با توجه به تأثیرات آن بر قیمت تمام شدة کالاهای وارداتی، یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر مصرف مواد غذایی به شمار میرود، به گونهای که نوسان‌های نرخ ارز و به تبع آن، نوسان‌های قیمت مواد غذایی، با اثرگذاری بر بعد دسترسی به غذا، امکان تحقق امنیت غذایی را با چالش‌های جدی مواجه می‌سازد. با این رویکرد، در مطالعة حاضر، به بررسی تأثیر نوسان‌های نرخ ارز بازار آزاد بر مصرف مواد غذایی در مناطق روستایی ایران پرداخته شد؛ همچنین، برای بررسی میزان اثربخشی سیاست‌های سالهای اخیر دولت در راستای مهار نوسان‌های ارزی، تأثیر سیاست یارانه ارز ترجیحی بر مصرف در مناطق روستایی نیز تحلیل شد، چراکه دستیابی بدین اهداف زمینهساز شناخت لازم برای تصحیح سیاست‌های جاری و یا اتخاذ سیاست‌های جدید ارزی است. بدین منظور، ابتدا با به کارگیری مبانی نظری و مطالعات مختلف، مدل نظری تحقیق تبیین شد و سپس، اطلاعات مورد نیاز طی دوره زمانی 1400-1384 جمع آوری و در قالب مدل پانل خودتوزیعی (خودتوضیح) با وقفههای گسترده (ARDL) تحلیل شدند. نتایج نشان داد که افزایش نوسان‌های نرخ ارز، مصرف خانوارها را در مناطق روستایی در کوتاه‌مدت و بلندمدت کاهش می‌دهد؛ همچنین، سیاست یارانه ارز ترجیحی، اگرچه بر مصرف خانوار اثر مثبت و معنی‌دار داشته، اما این تأثیر قابل توجه نبوده است. از سوی دیگر، بر اساس نتایج پژوهش، طی دوره کوتاه‌مدت و بلندمدت، اثر شاخص قیمت گروه‌های غذایی بر مصرف مواد غذایی در مناطق روستایی ایران منفی و در مقابل، اثر افزایش درآمد خانوارها بر مصرف مواد غذایی در مناطق روستایی مثبت و معنی‌دار بود. در نهایت نیز جزء تصحیح خطا نشان داد که به دلیل سرعت پایین تعدیل، تأثیر شوک‌ها یا همان تکانههای ارزی بر قیمت مواد غذایی در اقتصاد ایران بسیار ماندگار است (نزدیک به دو سال). با توجه به نتایج به دست آمده، با اجرای سیاست ارز ترجیحی، امکان دستیابی به هدف ثبات مصرف مواد غذایی فراهم نمی‌شود؛ از این رو، حذف آن و استفاده از سیاست‌های ارزی شناور مدیریت شده ضروری مینماید. با حذف سیاست یادشده برای حمایت از امنیت غذایی اقشار ضعیف جامعه در کوتاه مدت، می‌توان به توزیع بسته‌های غذایی از طریق دستگاه‌های متولی از جمله کمیته امداد و سازمان بهزیستی روی آورد؛ سیاست پرداخت نقدی- کالایی نیز یکی از سیاست‌هایی است که در دوره کوتاه مدت، امکان توزیع مناسب‌تر یارانه‌ها را فراهم می‌سازد. با این همه، در دوره بلندمدت، افزایش و یا ثبات قدرت خرید مردم به ویژه اقشار کم درآمد و ضعیف تنها از طریق اجرای سیاست‌های ایجاد اشتغال، تقویت تولید و عرضه امکان‌پذیر خواهد بود.
Keywords
