نقد تحلیل و زیبایی شناسی متون (Jun 2023)
مقایسۀ ساختاری و محتوایی مقدمۀ داستان بیژن و منیژه با مقدمۀ رستم و اسفندیار در شاهنامه
Abstract
در این مقاله به بررسی تفاوت‌ها و اشتراکات ساختاری و محتوایی مقدمه‌های دو داستان بیژن و منیژه و رستم و اسفندیار در شاهنامۀ فردوسی پرداخته می‌شود. هدف از این مقاله پی بردن به این نکته است که با وجود تمایزِ داستان رزمی-تراژدی رستم و اسفندیار با داستان عاشقانه بیژن و منیژه؛ چرا فردوسی برخی واژه‌ها، ترکیبات و مفاهیم در مقدمۀ این داستان‌ها را به صورت مشابه و نزدیک به هم به کار برده است. مسألۀ اتفاقی بودن یا هدف‌مند بودن این اشتراکات؛ نگاهِ ویژه به سبک و علاقه‌مندی فردوسی به مضامین و موضوعات به‌کاربرده در درآمدهای این دو داستان و نیز دستیابی به چند دلیل برجسته دربارۀ ماندگاری ابیات این مقدمه‌های داستانی از فرضیات مطرح شده در این پژوهش است. در این مقاله به روش تحلیل بنیادی و مقایسۀ کمی و کیفی به کمک منابع موجود کتابخانه‌ای سعی شده است تا ابعاد مختلف موضوع، واکاوی شود. پس از مقدمه و کلیات کار و بیان مسأله و پیشینه پژوهش، تحلیل و بررسی مجزای هر مقدمه با شرح و تفسیر مختصری از ابیات آمده است. در ادامه وجوه تمایز و شباهت این دو مقدمه بیان شده است. در پایان بحث نیز ضمن پاسخ به مسائل و فرضیه‌های طرح شده، درمی‌یابیم که با وجود تفاوت‌های چندبُعدی این دو مقدمه؛ فردوسی احتمالاً به دلایلی همچون ایجاد انگیزه و جذب مخاطب، استقلال محتوایی در درآمدهای داستانی و تازگی و دوری از کهنگی سخن در هر برهه از زمان، به سرودن مقدمه‌های شاهنامه با وجوه اشتراکی قابل تأمل همت گماشته است.
