معماری و شهرسازی ایران (Aug 2022)
تبیین مفاهیم کلیدی شهر اسلامی در تفکر مدینه فاضله فارابی
Abstract
باوجود مطالعات بسیار، کمبود منابع جهت استواری پایه‌های نظری مفهوم «شهر اسلامی»، همچنان مهم‌ترین معضل این بخش از دانش شهرسازی است. بدین‌جهت، بازخوانی و واکاوی آثار اندیشمندان بزرگ مسلمان که نظریات آن‌ها عمدتاً مبتنی بر تعالیم اسلامی است، ضروری به نظر می‌رسد. پژوهش بنیادی حاضر، باهدف کمک به توسعه مبانی نظری «شهر اسلامی»، نظریه «مدینه فاضله فارابی» را با استفاده از مطالعات اسنادی، مراجعه به منابع دست‌اول و بر اساس روش تجزیه‌وتحلیل کیفی، موردمطالعه قرار داده است. فارابی حکیم مسلمان ایرانی، در کتب «آراء اهل المدینه الفاضله» و «سیاسه المدنیه»، به شرح علمی مفهوم «شهر آرمانی» می‌پردازد. ویژگی‌های منحصربه‌فرد او را می‌توان در «جامع‌نگری»، «ساختار و سازمان منظم تفکر او»، «سعی در کاربردی کردن فلسفه اسلامی در اجتماع» و «توجه به مبادی سه‌گانه الهی، انسانی و طبیعی در ارائه نظریات» دانست که این مشخصات، استحکام تفکر مبتنی بر نظریات وی را تا حدود زیادی تضمین می‌نماید. پس از بررسی منابع و تحلیل نتایج، مفاهیم کلیدی نظریه فارابی شامل: «سعادت»، «جامع‌نگری»، «انسان‌گرایی»، «عدالت»، «الگوی جهانی»، «سیاست»، «نظام اجتماعی»، «مدیریت» و «آموزش» استخراج گردیده است. این مفاهیم، در سه بخش «آرمان متعالی، مسیر حرکت و ابزار عملیاتی» تنظیم و روابط میان آن‌ها تحلیل شده است. درنهایت، کاربست این مفاهیم در تعریف بنیان نظری مفهوم «شهر اسلامی» مشخص گردیده است. این مفاهیم می‌توانند «هدف، رویکرد، ساز و کار، فرم، بستر، سازمان و محتوا»ی مفهوم «شهر اسلامی» را تبیین نمایند.
Keywords
