Z dworu ziemiańskiego na uniwersytecką katedrę. Przyczynek do genezy inteligencji polskiej

Abstract

Ziemiaństwo i inteligencja to dwie warstwy społeczeństwa polskiego, które wzajemnie się uzupełniały i odgrywały ważną rolę w utrzymaniu polskości w dobie zaborów, oraz poważnie przyczyniły się do odzyskania niepodległości w 1918 r. Wykształcony ziemianin, czy też inteligent pochodzenia ziemiańskiego, jak trudno było nieraz określić przynależność do konkretnej warstwy społecznej. Publicyści po powstaniu styczniowym pisali wręcz o ziemiaństwie jako „inteligencji wiejskiej”, która miała odegrać istotną rolę w modernizacji wsi polskiej. W świetle dotychczasowych ustaleń historiografii wynika, iż rzeczywiście środowisko ziemiańskie stało się jedną z głównych grup rekrutacji polskiej inteligencji w drugiej połowie XIX i pierwszej połowie XX w. Analiza źródeł różnej proweniencji wskazuje, iż jedną z najważniejszych inteligenckich grup zawodowych, do której trafiali najpierw synowie, a następnie i córki z rodzin ziemiańskich, byli naukowcy. Zasadniczym problemem badawczym jest próba charakterystyki ludzi nauki, którzy porzucali dwory i decydowali się na karierę w uczelniach wpierw Krakowa, Lwowa i Warszawy, a po odzyskaniu niepodległości także Poznania, Wilna i Lublina. Zagadnienie to omówione zostanie zarówno w szerszym kontekście losów zbiorowych, jak również wybranych indywidualnych biografii uczonych polskich o ziemiańskim rodowodzie. Ważnym kryterium wyboru będzie ich jednoczesne zaangażowanie w różnych przedsięwzięciach o charakterze politycznym i społecznym.

Keywords

• ziemiaństwo
• katedra uniwersytecka
• inteligencja