Kwartalnik Historii Kultury Materialnej (Jan 2018)
Tramwaje konne w Wilnie w latach 1887–1914. Od pomysłu do realizacji
Abstract
Na przełomie XIX i XX w. Wilno rozwijało się terytorialnie i demograficznie. Miasto składało się z dziewięciu dzielnic i przed wybuchem Wielkiej Wojny liczyło prawie 200 tysięcy mieszkańców. Do czasu wybudowania tramwajów konnych jedynym środkiem miejskiej komunikacji były dorożki. Pierwszy konkurs na koncesję i prawo do budowy tramwajów konnych wygrał Wiskowatow w 1887 r. W latach 1887-1892 prawo do tej inwestycji kilkakrotnie zmieniało właścicieli, a ostatecznie trafiło do „Towarzystwa miejskich i podmiejskich kolei żelaznych w Rosji”. Zobowiązało się ono do wybudowania trzech linii tramwajów konnych: Dworzec kolejowy – Zielony most, Zarzecze – Łukiszki i Centrum – Antokol. Prace budowlane trwały w latach 1887-1893. Wileńscy dorożkarze byli jedyną grupą, która nie cieszyła się z oddania do użytku nowego środka transportu; widzieli w nim zagładę swojego własnego rzemiosła. Wielkie otwarcie inwestycji, kilkakrotnie przekładane, nastąpiło się 3 czerwca 1893 r. Łącznie po mieście kursowało 38 składów tramwajowych, podzielonych na dwie klasy, z czego każdy wagon wyposażony był w 14 miejsc siedzących. Tramwaje były przystosowane do zmieniających się pór roku. Długość torów wynosiła ponad 14 km, dozwolona prędkość użytkowa nie mogła być większa niż 13km/h. Za przejazd pierwszą klasą płacono 5 kopiejek, drugą 3 kopiejki. Przewidziane były zniżki dla uczniów i osób kupujących bilety miesięczne. Jakość świadczonych przez „Towarzystwo” usług zaczęła szybko spadać. Niski poziom obsługi, brudne składy, źle opłaceni pracownicy (furman zarabiał 12 rubli miesięcznie, konduktor 25 rubli miesięcznie) i zaniedbane konie – utrzymał się aż do wybuchu Wielkiej Wojny. Jednakże popularność tramwajów wśród mieszkańców Wilna wciąż rosła. W roku 1913 „Towarzystwo” przewiozło łącznie aż 3 mln pasażerów. Pracownicy tramwajów dzielili się na kilka grup: właściciele spółki i pracownicy biurowi, kontrolerzy i furmani oraz robotnicy sezonowi, zatrudniani np. do odśnieżania torów. Pracujący kontrolerzy i powożący byli zobligowani do noszenia specjalnych uniformów. Podczas wydarzeń rewolucyjnych w latach 1905-1907 tramwajarze występowali z postulatem podniesienia zarobków; ostatecznie odnieśli sukces. Konie pracujące w „Towarzystwie” źle traktowano. Wywoływało to także sprzeciwy Wilnian, którzy aby walczyć o lepszy los zwierząt wyprzęgali je z zaprzęgów. Nie polepszyło to jednak losu koni na dłużej. Plany zmodernizowania tramwajów wileńskich wysuwano od roku 1897. Do wybuchu I Wojny Światowej do ratusza kierowano wiele różnych projektów zakładających zamianę siły zwierząt pociągowych na moc silników elektrycznych. Ostatecznie, po wielu problemach (głównie z braku odpowiednich funduszy), w 1914 r. zebrano wszystkie zaświadczenia niezbędne do rozpoczęcia budowy. Wybuch wojny pokrzyżował jednak plany modernizacji tramwajów. Oddanie do użytku tramwajów konnych w Wilnie pod koniec XIX wieku miało wpływ na zdemokratyzowanie transportu publicznego w mieście i rozwój miasta. Jego poszczególne dzielnice i przedmieścia zostały zespolone komunikacyjnie. Ośrodek mógł się lepiej rozwijać gospodarczo i kulturowo.
