ادبیات و پژوهش‌های میان‌رشته‌ای (Aug 2019)
تأملاتی دربارة معرفت تاریخی سعدی شیرازی
Abstract
هدف پژوهش حاضر بررسی معرفت تاریخی سعدی شیرازی در گلستان و بوستان میباشد. معرفت تاریخی و پیشفهم های تاریخی شیخ اجل در ایجاد این دو اثر سترگ در ادبیات فارسی، مسألهی غامض و قابل درنگی است که چندان به آن پرداخته نشده است. در این مقاله سعی میشود به این پرسش پاسخ داده شود که پیشفهمهای معرفت تاریخی سعدی در این دو اثر چه بوده و با چه عناصر و مفاهیمی خود را نشان داده است؟ فرضیه اصلی این مقاله این است که شرایط فردی و اجتماعی شیخ اجل در کنار مطالعات تاریخی و فرهنگی، در بینش تاریخی وی تأثیر بسزایی داشته است. نتایج این پژوهش که با روشی توصیفی- تحلیلی، صورت گرفته، نشان می دهند که آمیزهای از عوامل و عناصر فردی و تاریخی و اجتماعی، چون: تحصیل در نظامیهی بغداد به عنوان بزرگترین کانون فرهنگی جهان اسلام، آفاقگردی و محاط بودن در عصری متلاطم و حادثهخیز، در کنار مطالعه و تأمل در متون تاریخی و فرهنگی گذشته، -درسایهسار امنیت اجتمایی ایجاد شده توسط سلغریان- در شکلگیری نظام معرفتی و تاریخی سعدی، تأثیر قابلتوجهی داشته است. آشنایی عمیق سعدی با متون تاریخی و فرهنگی گذشته، باعث شده تا پیشفهمهای نظام معرفت تاریخی وی در برخی از آثارش با مفاهیم و ویژگیهایی چون: موضوعیت نداشتن اندیشهی ظلاللهی، مشیتگرایی، اهتمام به کاربست عناصر، مفاهیم و شخصیتهای تاریخی- اسطورهای، وطنی و اسلامی-، و استفاده از تاریخ به مثابهی ابزاری برای تعلیم اخلاق، در قالب حکایتها، تمثیلها، نمادها و تلمیحها، تعریف و به گونهای سحرانگیز و ابدی در نظم و نثرش متجلی شود.
Keywords
