Cumhuriyet İlahiyat Dergisi (Dec 2023)
Cessâs’ın Hurma Nebizi ile Abdest Alma Meselesine Dair İstidlalleri: Bir Ebû Hanîfe Savunuculuğu Örneği
Abstract
Bu araştırma, öncelikle Ebû Hanîfe’nin (öl. 150/767) hurma nebizi ile abdest alma meselesine dair olumlu yöndeki görüşünün sahih olduğunu tespit, daha sonra Ebû Hanîfe’nin bu konudaki delillerinin ortaya konması amacını taşımaktadır. Hurma nebizi ile abdest alma meselesi, erken dönem Hanefî fakihleri arasında tartışmalı olup bu konuda olumlu görüş bildiren fakih, mezhebin kurucu imamı Ebû Hanîfe’dir. Hurma nebizi ile abdest alınabileceği görüşü, Ebû Hanîfe’nin zâhirü’r-rivâye kaynaklarda geçen güçlü görüşüdür. Nuh b. Ebî Meryem’den (öl. 173/789) nakledilen ve Ebû Hanîfe’nin bu görüşten döndüğünü ifade eden rivayet, zâhirü’r-rivâyedeki görüşe karşı koyacak güçte değildir. Bu sebeple zâhirü’r-rivâyedeki görüşü bu rivayete dayanarak yok saymak doğru bir yaklaşım değildir. Nitekim Ebû Hanîfe’nin zâhirü’r-rivâye görüşü Muhtasaru’l-Kerhî ve Muhtasaru’t-Tahâvî gibi klasik Hanefî metinlerinin birçoğunda aktarılmaktadır. Hanefî fakihlerinin çoğunluğu Ebû Yûsuf’un (öl. 182/798) görüşünü tercih etse de Cessâs (öl. 370/981), Kâsânî (öl. 587/1191) ve Aynî (öl. 855/1451) gibi azımsanmayacak bir grup Hanefî fakihi Ebû Hanîfe’nin görüşünü desteklemektedir. Dolayısıyla meseleyle ilgili Hanefî fıkhında iki görüş vardır. Literatürde Ebû Hanîfe’nin görüşünün delilleri, bir bütün olarak tek bir kaynakta mevcut olmayıp birçok Hanefî fıkıh kaynağında dağınık olarak yer almaktadır. Mezkûr delilleri birçok eserinde en geniş şekilde ele alan Hanefî fakihi Cessâs’tır. Bu sebeple konu, Cessâs’ın delillendirmeleri merkeze alınarak incelenmiştir. Cessâs’ın hurma nebizi ile abdest alma meselesine dair istidlalleri aynı zamanda Ebû Yûsuf ve İmam Muhammed (öl. 189/805) gibi diğer Hanefî hukukçularına karşı Ebû Hanîfe’yi savunma anlamı taşımaktadır. Cessâs’ın bu konudaki ısrarlı tavrı ve hararetli karşı cevapları savunma yakıştırmasını ne denli hak ettiğini kanıtlar niteliktedir. Çalışmaya öncelikle abdest alınabilirliğin tartışıldığı hurma nebizinin mahiyetinin tespiti ile başlanmıştır. İlgili tespit için Hanefî fıkıh klasikleri merkeze alınmıştır. Zira hurma nebizi ile abdest alınabileceğini savunan fakihler ağırlıklı olarak Hanefî fakihleri içerisindendir. Daha sonra genel olarak fakihlerin hurma nebizi ile ilgili olumlu ve olumsuz yaklaşımlarına yer verilmiştir. Erken dönem Hanefî fakihlerinden başlanmak üzere sahâbî, tâbiîn ve sonraki birçok fakihin konuyla ilgili görüşlerine yer verilmiştir. Dört fıkıh mezhebinin yaklaşımı da bu kısımda incelenmiştir. Ardından araştırmanın ana konusu olan Cessâs’ın istidlalleri üzerinde durulmuştur. Cessâs’ın istidlallerinin ayet, hadis ve icma olmak üzere üç delile dayandığı görülmektedir. Cessâs ayet olarak el-Mâide sûresi 5/6. ayet, hadis olarak Abdullah b. Mes‘ûd (r.a.) hadisi ve icma olarak da sahâbî icmasını referans olarak göstermeye çalışmaktadır. Üzerinde an fazla polemik yapılan delil şüphesiz İbn Mes‘ûd (r.a.) hadisidir. Cessâs, ilgili hadisin zayıf olduğunu öne sürenlere karşı çıkıp hadisi detaylı tarikleri ile birlikte ele almakta ve bu hadisin sahih olduğunu savunmaktadır.
Keywords
